Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής οι ηλικιωμένοι (άνθρωποι άνω των 65 ετών) εμφανίζουν διαχρονικά τους υψηλότερους δείκτες αυτοκτονίας (ανά 100.000 κατοίκους) συγκριτικά με τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες του πληθυσμού στην χώρα μας. Με βάση τα πρόσφατα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ τουλάχιστον 120 άτομα ηλικίας από 65 και άνω έβαλαν τέλος στην ζωή τους μέσα στο 2022.
Οι ηλικιωμένοι απαρτίζουν το 19% του συνολικού πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Eurostat, 2018). Παράλληλα, αποτελούν την ηλικιακή ομάδα με τις περισσότερες αυτοκτονίες σε πολλές χώρες του κόσμου. Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας συχνά επιλέγουν μεθόδους με αυξημένη θνησιμότητα (όπως π.χ. ο αυτοπυροβολισμός) το οποίο υπογραμμίζει την παρουσία ισχυρότερης πρόθεσης για θάνατο. Η σχέση αυτή αντιπροσωπεύεται και στον παράγοντα του φύλου, σε παγκόσμιο επίπεδο, με τους άντρες να επιλέγουν περισσότερο θανατηφόρες μεθόδους. Επιπρόσθετα, η φυσιολογική δομική και λειτουργική έκπτωση του οργανισμού λόγω του γήρατος μειώνει τις πιθανότητες ανάκαμψης ή επιβίωσης μετά από μία απόπειρα αυτοκτονίας.
H αυτοκτονία στην ύστερη ενήλικη ζωή αποτελεί ένα ζήτημα, οι διαστάσεις του οποίου ακόμη δεν έχουν πλήρως διερευνηθεί. Σε έρευνες που βασίζονται σε ψυχολογικές αυτοψίες (κλινικό εργαλείο ανάλυσης θανάτων από αυτοκτονία (ή θανάτων από αδιευκρίνιστα αίτια) με αναδρομικό χαρακτήρα) η παρουσία ψυχιατρικής ασθένειας συνδέθηκε σε ποσοστό έως και 95% των ηλικιωμένων αυτοχείρων, με πιο συχνές τις συναισθηματικές διαταραχές από τις οποίες προεξάρχουσα ήταν η κατάθλιψη σε ποσοστό έως και 87%.
Εκτός από τις φυσιολογικές σωματικές και οργανικές μεταβολές που επιφέρει η διαδικασία του γήρατος όπως οι δυσκολίες στην ακοή, την όραση, την βάδιση και την εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων, τα τελευταία χρόνια, η σύγχρονη βιβλιογραφία στο πεδίο της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών εστιάζει στην ανάδειξη ενός άλλου σημαντικού παράγοντα που αυξάνει τον κίνδυνο αυτοκτονίας στην συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού και αφορά τα γνωσιακά ελλείμματα.
Η διαταραχή σε λειτουργίες όπως η λήψη αποφάσεων (ο μειωμένος γνωστικός έλεγχος να ληφθούν αποφάσεις υπό καθεστώς αβεβαιότητας) και γενικότερα η διαταραχή των εκτελεστικών λειτουργιών έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο πραγματοποίησης αποπειρών αυτοκτονίας σε ηλικιωμένα άτομα. Σημαντικό ρόλο, ακόμη, διαδραματίζει η ηλικία έναρξης της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς. Άτομα με χρόνιο αυτοκτονικό ιδεασμό, ιστορικό αποπειρών αυτοκτονίας και ιστορικό κατάθλιψης ή άλλων διαταραχών της διάθεσης σε νεαρή ηλικία είναι περισσότερο πιθανό να εκδηλώσουν αυτοκτονικότητα και κατά την ύστερη ενήλικη ζωή ενώ η παρουσία της για πρώτη φορά σε αυτήν την χρονική περίοδο της ζωής χρειάζεται να κινητοποιήσει τους κλινικούς για τον εντοπισμό στοιχείων εμφάνισης πρώιμων συμπτωμάτων άνοιας. Η ευρεία γνωστική έκπτωση καθώς και η δυσλειτουργία των εκτελεστικών λειτουργιών που χαρακτηρίζει την συγκεκριμένη νόσο έχει συνδεθεί με αυξημένη ευαλωτότητα στην αυτοκαταστροφική συμπεριφορά στα άτομα τρίτης ηλικίας.
Δεδομένων των ανωτέρω, η λήψη ενός καλού και περιεκτικού ψυχιατρικού ιστορικού από τους κλινικούς αποτελεί βασική παράμετρος για τον έγκαιρο εντοπισμό των αιτιών που συνδέονται με την παρουσία του αυτοκτονικού ιδεασμού σε ηλικιωμένα άτομα για την παροχή μιας κατάλληλης και έγκαιρης θεραπευτικής αντιμετώπισης.
Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι είναι λιγότερο πιθανό να αναζητήσουν βοήθεια για ψυχολογικά ζητήματα ενώ απευθύνονται συχνά στις υπηρεσίες υγείας για ζητήματα που δεν σχετίζονται με την αυτοκτονικότητα και αυτό οφείλει να ενεργοποιήσει τα αντανακλαστικά των επαγγελματιών υγείας όσον αφορά την αξιολόγηση του αυτοκτονικού ιδεασμού σε ανθρώπους που ανήκουν στην συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού.
Η λεπτομερής εξέταση του συνόλου των ψυχικών και γνωστικών λειτουργιών στα άτομα τρίτης ηλικίας από τους επαγγελματίες υγείας καθώς και η ευαισθητοποίηση των φροντιστών των ατόμων αυτών στην αναγνώριση των προειδοποιητικών σημείων της αυτοκτονίας μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά και να προστατεύσει την ζωή των ευάλωτων συνανθρώπων μας.
Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας
Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, ΚΛΙΜΑΚΑ
Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018
Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας