Ουσιοεξάρτηση

Ουσιοεξάρτηση και Αυτοκτονία

Σύμφωνα με επίσημα στατιστικά στοιχεία, η αυτοκτονία είναι η όγδοη κατά σειρά αιτία θανάτου στις ΗΠΑ, ενώ τα στοιχεία από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρουσιάζουν αντίστοιχη εικόνα. Κάθε χρόνο, μόνο στις ΗΠΑ αυτοκτονούν πάνω από 30.000 άνθρωποι. Περίπου το 50 % από το σύνολο των περιστατικών, που καταγράφονται ως απόπειρες αυτοκτονίας ή αυτοκτονίες, συνδέονται με τη χρήση αλκοόλ και παράνομων ναρκωτικών και άλλων ψυχοτρόπων ουσιών (σε αυτό περιλαμβάνονται τόσο οι αυτοχειρίες, στις οποίες το αλκοόλ και άλλες ουσίες χρησιμοποιούνται ως μέσο αυτοκτονίας, όσο και τα περιστατικά αυτοκτονίας, όπου τα θύματα απλά βρέθηκε να είναι θετικά σε κάποια ουσία τη στιγμή της απόπειρας, χωρίς να υπάρχει άμεση σύνδεση με τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει).

Περίπου το 25 % των αυτοκτονιών αφορά χρήστες ουσιών και εξαρτημένων από το αλκοόλ ατόμων. Τα ποσοστά αυτοκτονιών μεταξύ ατόμων ηλικίας κάτω των τριάντα ετών εμφανίζουν σταθερή αύξηση, αυτό συμβαίνει παράλληλα με την αυξητική τάση, που παρουσιάζει η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών στους νεαρούς ενήλικες.

Οι αυτοκτονίες μεταξύ των νέων ατόμων έχουν αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Κάθε χρόνο μόνο στις ΗΠΑ, χιλιάδες έφηβοι κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας. Αντίστοιχα είναι τα στοιχεία από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για την εικόνα που επικρατεί σε όλο τον κόσμο. Η αυτοκτονία είναι η τρίτη αιτία θανάτου στις ηλικίες 15 με 24 ετών και η έκτη στις ηλικίες 5 με 14 ετών. Περισσότεροι από τους μισούς εφήβους, που έχουν αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν έχουν ιστορικό χρήσης αλκοόλ και ψυχοτρόπων ουσιών. Ένα μεγάλο μέρος των εφήβων με αυτοκτονικό ιδεασμό υποφέρουν από κατάθλιψη.

Η υποστήριξη από έναν ειδικό ψυχικής υγείας (ψυχολόγο ή ψυχίατρο) μπορεί να βοηθήσει!

Η κατάχρηση ουσιών και ο αυξημένος κίνδυνος αυτοκτονίας

Οι αυτοκτονίες δεν είναι τυχαία γεγονότα. Καθεμία συμβαίνει για συγκεκριμένους λόγους. Στις αιτίες που οδηγούν τελικά στην αυτοκτονία συγκαταλέγονται για παράδειγμα η κλινική κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή καθώς και άλλες ψυχικές διαταραχές ή ακόμα και διαταραχές που προκαλούνται ως αποτέλεσμα της κατάχρησης αλκοόλ και άλλων ψυχοδραστικών ουσιών. Κατά συνέπεια, η μελέτη ύπαρξης και επίδρασης αυτών των παραγόντων σε ομάδες υψηλού κινδύνου ( όπως είναι τα εξαρτημένα από το αλκοόλ ή άλλες ψυχοδραστικές ουσίες άτομα) αποτελεί εξαιρετικά σημαντική μέθοδο πρόληψης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των αυτοκτονιών.

Η ερευνητική προσπάθεια πάνω στη μελέτη της αυτοκτονίας στρέφεται κατά κύριο λόγο σε εκείνους τους παράγοντες στη ζωή ενός ατόμου, οι οποίοι το οδηγούν τελικά στην αυτοκτονία. Μέσα σε αυτή την προσπάθεια, οι ερευνητές χρησιμοποιούν μεθόδους, όπως είναι η ψυχολογική αυτοψία, κατά την οποία συγκεντρώνονται στοιχεία για τον αυτόχειρα με τη διεξαγωγή συνεντεύξεων των συγγενών, των φίλων και άλλων ατόμων του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος του θύματος, ενώ παράλληλα ελέγχεται σχολαστικά το ιατρικό του ιστορικό. Μελετώνται προσεκτικά τυχόν σημειώματα αυτοκτονίας και οι αναφορές του ιατροδικαστή. Οι ερευνητές στη συνέχεια συγκρίνουν τις περιπτώσεις αυτοκτονιών, περιπτώσεις όπου έχουν γίνει απόπειρες αυτοκτονίας και περιπτώσεις ουσιοεξαρτημένων ατόμων, τα οποία δεν έχουν κάνει ποτέ απόπειρα αυτοκτονίας. Οι διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ αυτών των ομάδων βοηθούν τους ειδικούς να αναγνωρίσουν έγκαιρα την ύπαρξη αυξημένου κινδύνου αυτοκτονίας.

Μελέτες έχουν δείξει ότι νεαροί ενήλικες, οι οποίοι κάνουν συστηματικά «βαριά» χρήση αλκοόλ παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας κατά τη διάρκεια της μέσης ηλικίας τους. Τα εξαρτημένα άτομα από το αλκοόλ και τα ναρκωτικά παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο θανάτου από ατυχήματα, ασθένειες και αυτοκτονία. Τα στοιχεία μάλιστα δείχνουν ότι η αυτοκτονία είναι μια από τις συχνότερες αιτίες θανάτου τόσο στις γυναίκες όσο και στους άνδρες χρήστες ουσιών.

Παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα απόπειρας αυτοκτονίας

Οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα μιας απόπειρας αυτοκτονίας είναι η κατάθλιψη και άλλες ψυχικές διαταραχές, η κατάχρηση αλκοόλ, η χρήση ψυχοδραστικών ουσιών (κοκαΐνης, ηρωίνης, LSD κ.α. ), κοινωνικοοικονομικοί λόγοι (απώλεια οικείου προσώπου, διαζύγιο, απώλεια εργασίας κ.α.). Στα νεαρά άτομα παράγοντες κινδύνου αποτελούν η κατάθλιψη, ψυχικές διαταραχές από χρήση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικές ουσίες) καθώς και επιθετικές ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Η συχνότητα μιας πιθανής απόπειρας αυτοκτονίας μεταξύ των ουσιοεξαρτημένων ατόμων είναι πέντε φορές υψηλότερη σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται σε μεγάλο βαθμό στα εξαρτημένα άτομα από το αλκοόλ, καθώς εμφανίζουν μείζονα κατάθλιψη σε ποσοστό 50% πιο συχνά σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό. Πολλοί άνθρωποι κάνουν κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών, όπως είναι η κοκαΐνη για να αντιμετωπίσουν συναισθήματα κατάθλιψης ή άλλων συμπτωμάτων. Κάτι τέτοιο όχι μόνο δε βοηθάει στην αντιμετώπιση του προβλήματος αλλά αντίθετα το επιτείνει και οδηγεί σε αύξηση του άγχους και των καταθλιπτικών συμπτωμάτων καθώς και στην εμφάνιση αυτοκτονικού ιδεασμού. Επιπρόσθετα, έχει παρατηρηθεί ότι άτομα που βρίσκονται σε θεραπεία απεξάρτησης από την ηρωίνη παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά αυτοκτονικότητας.

Μια ακόμα ψυχική διαταραχή, η οποία αυξάνει τον κίνδυνο για απόπειρα αυτοκτονίας είναι η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας ( Antisocial Personality Disorder-ASP). Η ψυχική αυτή διαταραχή συνήθως εμφανίζεται στους άνδρες, όπου παρατηρείται, μεταξύ άλλων, έφεση στον αλκοολισμό και στη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών.
Σε πολλές περιπτώσεις οι χρήστες ουσιών βιώνουν έντονα συναισθήματα δυσφορίας και θλίψης. Παρόλο, που η συναισθηματική αυτή κατάσταση δεν διαρκεί αρκετά ώστε να αξιολογηθεί ως μείζον κατάθλιπτικό επεισόδιο, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο μιας απόπειρας αυτοκτονίας.

Επιπρόσθετα, φαίνεται να υπάρχει σχέση ανάμεσα στην ενδοφλέβια χρήση ουσιών και τις απόπειρες αυτοκτονίας. Οι χρήστες που κάνουν ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών ουσιών έχουν επίγνωση του ότι υιοθετούν συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και πιθανά ενδιαφέρονται λιγότερο για την ασφάλεια και την υγεία τους σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό. Επίσης, ένας σημαντικός παράγοντας είναι η ύπαρξη σοβαρών κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων στα ουσιοεξαρτημένα άτομα. Οι αλκοολικοί και οι χρήστες ναρκωτικών ουσιών συχνά χάνουν τη δουλειά τους και αντιμετωπίζουν προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Τα προβλήματα αυτά με τη σειρά τους, οδηγούν στην αύξηση του κινδύνου αυτοκτονίας.

Παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα ολοκληρωμένων αυτοκτονιών

Οι κύριοι παράγοντες κινδύνου ολοκληρωμένων αυτοκτονιών σε εξαρτημένα από το αλκοόλ άτομα είναι:

1. Η συνεχιζόμενη κατάχρηση αλκοόλ
2. Η κλινική κατάθλιψη
3. Οι ιδέες αυτοκτονίας
4. Η απώλεια υποστήριξης από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον
5. Η μοναχική διαβίωση
6. Η ανεργία

Δεν έχει μελετηθεί επαρκώς μέχρι τώρα η επίδραση των παραγόντων αυτών στους χρήστες άλλων ψυχοδραστικών ουσιών.

Κατάθλιψη και άλλες Ψυχικές διαταραχές

Ψυχικές διαταραχές όπως είναι η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια και η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας παίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στις αυτοκτονίες των εξαρτημένων από το αλκοόλ ατόμων και των χρηστών ουσιών. Η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων αυτοκτονίας παρουσιάζουν συμπτώματα κατάθλιψης κατά τη χρονική στιγμή του θανάτου τους. Το 50% των αλκοολικών και των χρηστών που τελικά αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν πάσχουν από κατάθλιψη. Τέλος η κατάθλιψη φαίνεται να έχει την ίδια πιθανότητα εμφάνισης σε νεαρά και ενήλικα άτομα.

Μακροχρόνια χρήση

Η μακροχρόνια χρήση ουσιών καθιστά την αυτοκτονία πιο πιθανή. Σχεδόν όλες οι αυτοκτονίες αλκοολικών συμβαίνουν σε ενεργούς εξαρτημένους πότες και συνήθως αναφέρεται κατανάλωση αλκοόλ πριν από την απόπειρα. Αντίθετα, φαίνεται ότι ένα εξαρτημένο από το αλκοόλ άτομο, το οποίο απέχει της χρήσης αλκοόλ, κινδυνεύει λιγότερο από αυτοκτονία.

Μείζονες διαταραχές στη ζωή του ατόμου

Ο ισχυρότερος δείκτης κινδύνου αυτοκτονίας στους χρήστες ουσιών είναι μια μεγάλη απώλεια σε διαπροσωπικό επίπεδο, όπως είναι ένας χωρισμός ή ένα διαζύγιο. Μεταξύ των νεότερων ατόμων μπορεί να είναι, το διαζύγιο των γονιών, η ενδοοικογενειακή βία, μια ερωτική απογοήτευση, το άγχος απόδοσης και επίτευξης στόχων και η αποτυχία στο σχολείο. Πολλοί αυτοκτονικοί έφηβοι αναφέρουν συναισθήματα εσωτερικής σύγκρουσης, χαοτικό ψυχισμό και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Επίσης η παρουσία απελπισίας και θυμού συντελούν στην εφηβική αυτοκτονικότητα. Όλα τα παραπάνω προβλήματα συνδέονται τις περισσότερες φορές με τη χρήση ουσιών και την αυτοκτονία.

Με άλλα λόγια, νεαρά άτομα, που αντιμετωπίζουν ένα φάσμα προβλημάτων, όπως αυτά που προαναφέρθηκαν, είναι πιθανό να στραφούν αρχικά στο αλκοόλ και στη χρήση άλλων ψυχοδραστικών ουσιών (π.χ. ινδική κάνναβη, ηρωίνη, κοκαΐνη), σε μια προσπάθεια αναζήτησης διεξόδου από το πρόβλημα και τελικά να καταφύγουν στην αυτοκτονία. Άλλα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας χρήστης ουσιών, όπως το να είναι άνεργος, το να μένει μόνος ή και το να μην έχει την υποστήριξη της οικογένειας και του φιλικού περιβάλλοντος του, καθώς και η μη εκπλήρωση των προσδοκιών του για το μέλλον, επίσης μπορεί να οδηγήσουν σε αυτοκτονική συμπεριφορά. Για παράδειγμα ένας χρήστης μπορεί να ανησυχεί για την πιθανότητα να προκύψει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, όπως είναι π.χ. ένα νομικό ή ένα οικονομικό πρόβλημα. Από την άλλη, αλκοολικοί οι οποίοι εμφανίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως ασθένειες του ήπατος, έλκη στομάχου κ.α. παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο αυτοκτονίας.

Πρόληψη

Κατά το χρονικό διάστημα των μηνών που προηγούνται της απόπειρας ή της αυτοκτονίας , οι χρήστες ουσιών συχνά επισκέπτονται γιατρό ή νοσηλεύονται λόγω ψυχιατρικών προβλημάτων. Μια μερίδα αυτών, οι οποίοι προβαίνουν σε σαφείς αναφορές στην αυτοκτονία, ίσως διακατέχονται από ανάμικτα ή συγκεχυμένα συναισθήματα σχετικά με την επιθυμία τους να πεθάνουν. Θεραπεύοντας τα προβλήματα χρήσης και ουσιοεξάρτησης των ατόμων αυτών, καθώς και άλλα ενδεχομένως ψυχιατρικά προβλήματα, που αντιμετωπίζουν, υπάρχει σημαντική πιθανότητα, τα άτομα αυτά, να βοηθηθούν αποτελεσματικά και να ξεπεράσουν την επιθυμία τους να πεθάνουν.

Το να προβλέψει κανείς ποιος θα αυτοκτονήσει παραμένει δύσκολο εγχείρημα, ακόμα και σε ομάδες υψηλού κινδύνου όπως είναι οι χρήστες.
Οι γιατροί και οι υπόλοιποι επαγγελματίες υγείας συχνά αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν την εξάρτηση από το αλκοόλ και την κατάχρηση ουσιών καθώς και τις ενδείξεις της κατάθλιψης, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν στην αυτοκτονία. Οι χρήστες ουσιών που έχουν ενεργά σχέδια αυτοκτονίας ή έχουν πρόσφατα αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν, πιθανά έχουν ανάγκη νοσηλείας, αποτοξίνωσης και απεξάρτησης μέσα σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο που να ενθαρρύνει την αποχή από το αλκοόλ και τις άλλες ουσίες. Αν υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε όπλα ή άλλα επικίνδυνα υλικά όπως χημικές ουσίες, φάρμακα κ.α. αυτά θα πρέπει να απομακρύνονται αμέσως από το σπίτι, κυρίως των ανηλίκων και νεαρών ατόμων.

Κλείνοντας, θα λέγαμε ότι μπορούμε να μειώσουμε τον κίνδυνο αυτοκτονίας, που διατρέχει ένα άτομο που ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου, μόνο εξασφαλίζοντας την παροχή κατάλληλης ψυχιατρικής θεραπείας με παράλληλη ενίσχυση και αύξηση της υποστήριξης του από την οικογένεια, τους φίλους και τους ειδικούς επαγγελματίες ψυχικής υγείας.