Αυτοκτονίες στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς: Προληπτικές παρεμβάσεις από το Κέντρο Πρόληψης Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ
Η αυτοκτονία στα μέσα μαζικής μεταφοράς αποτελεί μείζον ζήτημα της δημόσιας υγείας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου Πρόληψης της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ κατά τα έτη 2015 έως 2022 σημειώθηκαν τουλάχιστον 40 αυτοκτονίες σε σταθμούς Μετρό, Ηλεκτρικού και τρένων σε ολόκληρη την χώρα ενώ δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα στοιχεία για τις πολυάριθμες απόπειρες αυτοκτονίας που έχουν πραγματοποιηθεί ανά καιρούς στις συγκεκριμένες τοποθεσίες.
Το μεγαλύτερο μέρος των θανάτων έλαβε χώρα στις εγκαταστάσεις του σιδηροδρομικού δικτύου της Αττικής με αυτές της Ανατολικής και Κεντρικής Μακεδονίας να ακολουθούν σε μικρότερα ποσοστά. Η πλειοψηφία των ατόμων ήταν άντρες, ηλικίας 30 -34 ετών, ωστόσο τα στοιχεία καταδεικνύουν την αντιπροσώπευση σχεδόν όλων των ηλικιών στις αυτοκτονίες που έλαβαν χώρα σε αυτά τα σημεία. Η πιο συχνή μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε ήταν η πτώση είτε απ’ ευθείας στις σιδηροδρομικές γραμμές είτε σε διερχόμενο συρμό.
Σύμφωνα με δεδομένα της παγκόσμιας βιβλιογραφίας καθώς και της κλινικής εμπειρίας της επιστημονικής ομάδας του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας οι άνθρωποι που επιλέγουν αυτή την μέθοδο είναι πιο πιθανό να πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή και να έχουν επισκεφθεί μέσα στον τελευταίο χρόνο κάποιον επαγγελματία υγείας ή επαγγελματία ψυχικής υγείας. Σημαντικό ρόλο παίζει η εγγύτητα της τοποθεσίας (εάν δηλαδή ο αυτόχειρας είχε πρόσβαση σε κάποιον σιδηροδρομικό σταθμό κοντά στον τόπο κατοικίας του ή στην κλινική που νοσηλευόταν). Ακόμη, σε πολλές περιπτώσεις, η απόπειρα αυτοκτονίας εντός του σιδηροδρομικού δικτύου φαίνεται πολλές φορές να είναι αποτέλεσμα ενός προσχεδιασμένου σχεδίου παρά μιας παρορμητικής απόφασης.
Γνωρίζουμε από εξυπηρετούμενους των υπηρεσιών του Κέντρου Ημέρας και των καλούντων στην 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018 ότι η συγκεκριμένη μέθοδος αντανακλά ισχυρότερη πρόθεση θανάτου λόγω του θεωρούμενου υψηλού ποσοστού θνησιμότητας. Πιο συγκεκριμένα, το 25% των ατόμων που κάλεσαν στο 1018 εντός του έτους 2022 είχαν πρόθεση να βάλουν τέλος στην ζωή τους μέσω της πτώσης από ύψος και πιο συγκεκριμένα το 5% ανάφερε ότι σκέφτηκε να βάλει τέλος στην ζωή του σε κάποιον σιδηροδρομικό σταθμό της Αθήνας.
Διεθνείς έρευνες στο πεδίο της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών καταδεικνύουν, επίσης, πως οι απόπειρες αυτοκτονίας και οι αυτοκτονίες που πραγματοποιούνται σε σταθμούς Μετρό και τρένων, εκτός της προφανούς απώλειας ζωής ή σωματικής και κλινικής βλάβης, έχουν σαφείς ψυχολογικές αλλά και κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις στις εταιρείες διαχείρισης μέσων μεταφοράς, στους εργαζόμενους και τους μάρτυρες του συμβάντος.
Δεδομένων των ανωτέρω αλλά και της ευρείας δημοσιοποίησης που συνήθως λαμβάνουν τα σχετικά περιστατικά αυτοκτονιών σε σταθμούς μετρό η ανάγκη εφαρμογής βέλτιστων πρακτικών πρόληψης της αυτοκτονίας στα εν λόγω σημεία που θα λειτουργήσουν αποτρεπτικά αλλά και αποτελεσματικά στην ευαισθητοποίηση στο πεδίο της πρόληψης της αυτοκτονίας κρίνεται επιβεβλημένη.
Ο περιορισμός της πρόσβασης σε σημεία υψηλής επικινδυνότητας, αποτελεί βασικό στοιχείο των ολιστικών στρατηγικών για την πρόληψη της αυτοκτονίας, με τις ισχυρότερες ενδείξεις αποτελεσματικότητας. Αν και θεωρείται ικανοποιητική η εξαγγελία της ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε., σχετικά με το σύστημα θυρών επί των αποβάθρων που θα διαθέτει το Μετρό της Θεσσαλονίκης, επισημαίνεται ότι δεν έχουν εφαρμοσθεί αντίστοιχα προστατευτικά μέτρα τόσο στο Μετρό της Αθήνας όσο και στους σιδηροδρομικούς σταθμούς της χώρας.
Επίσης, προτείνεται η χρήση και άλλων φυσικών μέτρων αποτροπής των αποπειρών αυτοκτονίας και των αυτοκτονιών στους σταθμούς όπως σήμανση και τοποθέτηση πινακίδων με σαφή αναφορά σε τηλεφωνικές γραμμές άμεσης βοήθειας (όπως πχ. η 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018), χαντάκια απορροής, πλέγματα κάθετης κίνησης, και αύξηση του φωτισμού ή χρήση blue light.
Τα φυσικά αυτά μέτρα θα πρέπει να πλαισιώνονται με άλλα μη φυσικά που θα συμβάλουν στην ουσιαστική πρόληψη των αυτοκτονιών στους σταθμούς όπως η παρουσία εκπαιδευμένου προσωπικού ασφαλείας, η μείωση της ταχύτητας των συρμών κατά την είσοδο στο σταθμό με τρόπο που δε θα δημιουργεί καθυστερήσεις στα δρομολόγια και άλλες σχετικές παρεμβάσεις.
Τέλος, η παρότρυνση εκδήλωσης ενδιαφέροντος από τον γενικό πληθυσμό σε άτομα που παρουσιάζουν συμπεριφορές που καταδεικνύουν την ανάγκη αναζήτησης βοήθειας όπως πχ. η απουσία βλεμματικής επαφής, ο άσκοπος βηματισμός στις αποβάθρες, ο μακρόχρονος χρόνος αναμονής στους συρμούς και η ενίσχυσή τους να μιλήσουν και να αναζητήσουν βοήθεια μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά στους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της αυτοκτονίας.
Κατσαδώρος Κυριάκος, Ψυχίατρος και Επιστημονικός Διευθυντής της ΚΛΙΜΑΚΑ
Ζαφειροπούλου Δήμητρα, Ψυχολόγος – Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, ΚΛΙΜΑΚΑ
Πλουμή Βασιλική – Στατιστικολόγος, Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, ΚΛΙΜΑΚΑ
Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας
Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, ΚΛΙΜΑΚΑ
Πηγές:
Mackenzie J-M, Borrill J, Hawkins E, et al. (2018). Behaviours preceding suicides at railway and underground locations: Α multimethodological qualitative approach. BMJ Open. doi: 10.1136/ bmjopen-2017-021076
Martin, S. & Rawala, M. (2017). Suicide patterns on the London Underground railway system, 2000–2010. BJPsych Bulletin. 41, 275 – 280.
Ratnayake, R., Links, P. S. & Eynan, R. (2007). Suicidal Behaviour on Subway Systems: A Review of the Epidemiology. Journal of Urban Health. 85(1) : 149.