Αυτοκτονίες στον Ισθμό της Κορίνθου: Το κυριότερο suicide hotspot της Ελλάδος
Κατσαδώρος Κυριάκος, Ψυχίατρος και Επιστημονικός Διευθυντής της ΚΛΙΜΑΚΑ
Δήμητρα Ζαφειροπούλου, Ψυχολόγος Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας ΚΛΙΜΑΚΑ
*Τα παραπάνω στοιχεία βασίζονται σε δεδομένα από ερευνητική εργασία του Κέντρου Πρόληψης Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ και του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών πάνω στις αυτοκτονίες που πραγματοποιούνται σε σημεία υψηλής επικινδυνότητας (suicide hotspots) της Ελλάδος και παρουσιάστηκαν σε Ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2022.
Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η αποτύπωση των αυτοκτονιών που λαμβάνουν χώρα σε σημεία υψηλής επικινδυνότητας για αυτοκτονία στην Ελλάδα. Ελάχιστες έρευνες στην χώρα μας έχουν διερευνήσει τις αυτοκτονίες αυτού του είδους και έχουν εντοπίσει την ύπαρξη αυτών των σημείων. Το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών του Κέντρου Πρόληψης Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ αποτελεί ένα σύστημα ερευνητικής καταγραφής το οποίο συλλέγει δεδομένα για τις αυτοκτονίες επιτρέποντας την αποτύπωση των τάσεών τους σε πραγματικό χρόνο. Οι πληροφορίες λαμβάνονται από μία πληθώρα πηγών όπως ο έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος, ψυχολογικές αυτοψίες επιζώντων αυτοκτονίας, κλήσεις στην Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018, εξυπηρετούμενους του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, ιατροδικαστικές υπηρεσίες, καταστήματα κράτησης κ.α. Καταγράφονται, ακόμη, δεδομένα για ειδικές κατηγορίες (όπως π.χ. αυτοκτονίες εντός μονάδων υγείας, στρατόπεδα κ.α.) μέσα στις οποίες συγκαταλέγονται οι αυτοκτονίες που πραγματοποιούνται σε σημεία υψηλής επικινδυνότητας για αυτοκτονία τα οποία παρουσιάζονται στην συνέχεια.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών κατά μέσο όρο 8 άνθρωποι βάζουν τέλος στην ζωή τους ανά έτος σε κάποιο «hotspot» αυτοκτονίας στην Ελλάδα. Οι θάνατοι αυτοί, τόσο σε αυτά τα σημεία όπως και γενικότερα στην χώρα μας, συχνά, δεν καταγράφονται επίσημα ως αυτοκτονίες αλλά ως θάνατοι διαφορετικής αιτιολογίας (π.χ. τυχαία ή μη καθορισμένη πτώση), τόσο εξαιτίας της δυσκολίας να καθοριστεί η αυτοκτονική πρόθεση πριν από τον θάνατο όπως και του στίγματος γύρω από το ζήτημα της αυτοκτονίας (το οποίο είναι ιδιαίτερα έντονο στην χώρα μας) με αποτέλεσμα την υποκαταγραφή των αυτοκτονιών και την υποεκτίμηση του προβλήματος. Αξίζει να σημειώσουμε, επίσης, ότι δεν υπάρχουν καθόλου καταγεγραμμένα στοιχεία σχετικά με τις πολυάριθμες απόπειρες αυτοκτονίας που λαμβάνουν χώρα στις συγκεκριμένες τοποθεσίες.
Ως hotspot αυτοκτονίας ή διαφορετικά ως σημείο υψηλής επικινδυνότητας για αυτοκτονία ορίζεται από την διεθνή βιβλιογραφία μία συγκεκριμένη τοποθεσία η οποία είναι προσιτή και προσβάσιμη από το κοινό και χρησιμοποιείται ως τόπος αυτοκτονίας. Τέτοιου είδους τοποθεσίες μπορούν να αποτελέσουν οι γέφυρες, τα ψηλά κτίρια, οι γκρεμοί, οι αγροτικές ή απομονωμένες τοποθεσίες και οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία πληροί τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Ο Ισθμός της Κορίνθου αποτελεί μία από τις κυριότερες τοποθεσίες υψηλής επικινδυνότητας για αυτοκτονία στην χώρα μας καθώς, με βάση τα δεδομένα του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών, τουλάχιστον 20 άνθρωποι αυτοκτόνησαν πέφτοντας από το συγκεκριμένο σημείο τα τελευταία 9 χρόνια. Η πλειοψηφία αυτών ήταν άντρες παραγωγικών ηλικιών (45 έως 50 ετών) ενώ η πιο συνηθισμένη μέθοδος αυτοκτονίας που χρησιμοποιείται γενικότερα σε αυτές τις τοποθεσίες είναι η πτώση από ύψος.
Εύλογα κάποιος θα αναρωτηθεί ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν τους ανθρώπους που σκέφτονται την αυτοκτονία να βάλουν τέλος στην ζωή τους από το συγκεκριμένο σημείο. Προσεγγίζοντας, αρχικά, το θέμα από την ματιά ενός ατόμου που απευθύνθηκε για βοήθεια στο Κέντρο Πρόληψης Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ, το οποίο είχε πρόθεση να αυτοκτονήσει πέφτοντας από τον Ισθμό της Κορίνθου, θα λέγαμε μετά τα δικά του λόγια πως η συγκεκριμένη τοποθεσία του δημιούργησε την αίσθηση ότι «θα βυθιζόταν σε μία απέραντη ανυπαρξία η οποία θα τον ανακούφιζε για πάντα από τον ανυπόφορο πόνο που αισθανόταν». Λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος και τις γεωλογικές συνθήκες της τοποθεσίας, αυτό θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως ένας τρόπος να βάλει κάποιος τέλος στην ζωή του φεύγοντας «αθόρυβα» (χωρίς δηλαδή την δυνατότητα κάποιος να τον αποτρέψει ή να συνεχίζει να αισθάνεται ότι αποτελεί «βάρος» στους δικούς του ανθρώπους) μειώνοντας παράλληλα τις πιθανότητες να εντοπιστεί το σώμα του από τα οικεία του πρόσωπα. Σε γενικές γραμμές, η εύκολη πρόσβαση και η αυξημένη θνησιμότητα που «παρέχει» η συγκεκριμένη τοποθεσία, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αποτελούν δύο βασικοί λόγοι για την επιλογή της.
Ακόμη, η δημοσιοποίηση τέτοιου είδους αυτοκτονιών, τόσο στο συγκεκριμένο σημείο όσο και σε άλλα “hotspot” της Ελλάδος, από τα ΜΜΕ αυξάνει την πιθανότητα πραγματοποίησης μιμητικών συμπεριφορών. Στο άκουσμα της είδησης ότι και άλλοι άνθρωποι αυτοκτόνησαν στο συγκεκριμένο σημείο είναι πιθανό να κινητοποιήσει ανθρώπους που αντιμετωπίζουν παρόμοιες δυσκολίες να οδηγηθούν στην λανθασμένη πεποίθηση ότι η συγκεκριμένη μέθοδος θα μπορούσε να αποτελέσει ένας τρόπος να ανακουφιστούν από το τεράστιο ψυχικό τους φορτίο.
Τέλος, τοποθεσίες όπως ο Ισθμός της Κορίνθου ή η Ακρόπολη, ένα σημείο όπου είχε αποτελέσει παλαιότερα σημείο υψηλής επικινδυνότητας, αποτελούν μέρη που είναι συναισθηματικά φορτισμένα στην συλλογική μνήμη και περιβάλλονται από μία ιστορική φήμη. Ένα σημείο όπως ο Ισθμός της Κορίνθου το οποίο χαρακτηρίζεται από μία μακρά ιστορική διαδρομή είναι ευρέως γνωστό στον πληθυσμό της Ελλάδος αυξάνοντας τις πιθανότητες έτσι κάποιος να επιλέξει την συγκεκριμένη τοποθεσία ως τοποθεσία της αυτοκτονίας του. Παγκοσμίως, υπάρχουν «hotspot» αυτοκτονίας που λαμβάνουν δημοσιότητα ακριβώς επειδή «παρέχουν» τα μέσα της πραγματοποίησης της όπως π.χ. το Αοκιγκαχάρα γνωστό και ως Δάσος των Αυτοκτονιών στην Ιαπωνία. Ο Ισθμός της Κορίνθου δεν χαρακτηρίζεται ως τώρα ως τέτοιο, παρόλα αυτά, η συγκέντρωση των αυτοκτονιών στο συγκεκριμένο σημείο, σε σύγκριση με άλλα hotspot της Ελλάδος, όπως π.χ. η Γέφυρα της Χαλκίδας ή Γέφυρα του Ρίου – Αντιρρίου εγείρει προβληματισμούς σχετικά με τους λόγος προτίμησης της τοποθεσίας αυτής, το οποίο αποτελεί και ένα από τα πεδία ερευνητικού ενδιαφέροντος του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας.
Οι αυτοκτονίες σε σημεία υψηλής επικινδυνότητας μπορούν να προληφθούν υιοθετώντας παρεμβάσεις χαμηλού κόστους. Ο περιορισμός της πρόσβασης στα θανατηφόρα μέσα σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία αποτελεί μία από τις πιο ισχυρές στρατηγικές πρόληψης της αυτοκτονίας. Ως εκ τούτου, στρατηγικές όπως η εγκατάσταση φυσικών εμποδίων (π.χ. τοποθέτηση φραγμάτων) σε συγκεκριμένα σημεία του Ισθμού θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό μέτρο πρόληψης των αυτοκτονιών σε αυτήν την τοποθεσία. Ευρήματα μελετών δείχνουν πως η συγκεκριμένη πρακτική δεν οδηγεί τα άτομα στην αναζήτηση εναλλακτικής τοποθεσίας όπως πιθανότατα θα επικρατούσε στην κοινή αντίληψη ή στην ανεύρεση διαφορετικής μεθόδου. Αντίθετα, μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για επανεξέταση των ενεργειών που εμπλέκονται με την πρόθεση για αυτοκτονία.
Επιπρόσθετα, άλλες παρεμβάσεις όπως η τοποθέτηση πινακίδων σε περίοπτα σημεία με αναφορά σε τηλεφωνικές γραμμές άμεσης βοήθειας (όπως η 24ωρη τηλεφωνική Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018), η παρουσία εκπαιδευμένου προσωπικού ασφαλείας ή εθελοντικών ομάδων περιπολίας (κατάλληλα εκπαιδευμένοι και καταρτισμένοι άνθρωποι που θα περιπολούν την περιοχή ανά τακτά χρονικά διαστήματα) και η τοποθέτηση καμερών παρακολούθησης με σκοπό την προσέγγιση και ενθάρρυνση των ανθρώπων που σκέφτονται την αυτοκτονία να αναζητήσουν βοήθεια, αποτελούν κάποια ακόμη μέτρα που θα μπορούσαν να αποβούν καίρια για την προστασία της ζωής ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού.
Το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας έχει επανειλημμένα αιτηθεί την υιοθέτηση των συγκεκριμένων προληπτικών παρεμβάσεων συναντώντας συχνά τις αντιστάσεις των αρμόδιων φορέων, οι οποίοι προκειμένου να προστατεύσουν την «φήμη» της τοποθεσίας ή από φόβο να στιγματιστούν αρνητικά τα συγκεκριμένα σημεία, είναι επιφυλακτικοί στην υιοθέτηση των συγκεκριμένων παρεμβάσεων και συχνά δεν είναι διαθέσιμοι να μοιραστούν περισσότερες πληροφορίες για τους θανάτους που λαμβάνουν χώρα εκεί. Η ανάδειξη του ζητήματος της αυτοκτονίας και η συλλογική προσέγγιση της καταγραφής των δεδομένων που σχετίζονται με αυτή όχι μόνο μπορεί να σταθεί αρωγός στην καλύτερη κατανόησή της αλλά και να προσφέρει την δυνατότητα άμεσων παρεμβάσεων σε πραγματικό χρόνο, προλαμβάνοντας την πραγματοποίηση αυτών των πρόωρων θανάτων.
Στην φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο απεικονίζεται η φωτογραφία του Ισθμού της Κορίνθου από το δορυφόρο της NASA
Βιβλιογραφία:
Anders Waalen, Kevin Bera & Rimal Bera (2020) Suicide hotspots, interventions, and future areas of work at a Californian university, Death Studies, 44:9, 569-577.
Cox, G. R., Owens, C., Robinson, J., Nicholas, A., Lockley, A., Williamson, M., … Pirkis, J. (2013). Interventions to reduce suicides at suicide hotspots: A systematic review. BMC Public Health, 13, 214.
Pirkis, J., Too, L. S., Spittal, M. J., Krysinska, K., Robinson, J., & Cheung, Y. T. D. (2015). Interventions to reduce suicides at suicide hotspots: A systematic review and meta-analysis. The Lancet Psychiatry, 2 994–1001.
National Institute for Mental Health in England. (2006). Guidance on action to be taken at suicide hotspots (Report no: 7148). Retrieved from:
http://www.sprc.org/…/SuicideHotspotsGuidance%20PDF.pdf
Simon, T. R., Swann, A. C., Powell, K. E., Potter, L. B., Kresnow, M., & O’Carroll, P. W. (2001). Characteristics of impulsive suicide attempts and attempters. Suicide and Life-Threatening Behavior, 32, 49–59.
World Health Organization. Preventing Suicide: A Community Engagement Toolkit. World Health Organization; 2018.
Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας
Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, ΚΛΙΜΑΚΑ