Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών: Απολογισμός Έτους και Ετήσια Στοιχεία Αυτοκτονιών 2023
Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τα ετήσια στοιχεία για τις τάσεις (trends) των αυτοκτονιών που καταγράφηκαν στην Ελλάδα για το έτος 2023 από το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ. Αναλυτικότερα, τα στοιχεία του φετινού έτους, όπως καταγράφηκαν και συλλέχθηκαν από το δίκτυο καταγραφής της ΚΛΙΜΑΚΑ, παρουσιάζουν μείωση του αριθμού των αυτοκτονιών σε σύγκριση με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου για το έτος 2022. Πιο συγκεκριμένα, ο συνολικός αριθμός των αυτοκτονιών που καταγράφηκε εντός του τρέχοντος έτους (έως και την ημερομηνία δημοσίευσης του παρόντος άρθρου) αγγίζει σχεδόν τους 460 θανάτους το οποίο αντιστοιχεί σε περίπου δύο αυτοκτονίες καθημερινά. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα στοιχεία που παρουσιάζονται τόσο στο παρόν κείμενο όσο και στην παρακάτω κάρτα, έχουν στόχο να προσεγγίσουν την πραγματικότητα του αριθμού των αυτοκτονιών στην χώρα μας διασφαλίζοντας όσο το δυνατόν την τεκμηρίωσή τους από πολλαπλές πηγές και λαμβάνοντας υπόψη τις πολλαπλές προκλήσεις και δυσκολίες της καταγραφής ενός τέτοιου μείζονος ζητήματος της δημόσιας υγείας.
Η ακριβής καταγραφή των αυτοκτονιών αποτελεί μία παγκόσμια πρόκληση όπως αναφέρει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως η ανομοιομορφία στην καταγραφή ανά χώρα, το στίγμα γύρω από την αυτοκτονία και τις ψυχικές ασθένειες, τα ιδιαίτερα κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά κάθε χώρας καθώς και λόγω της δυσκολίας να εξακριβωθεί η πρότερη πρόθεση του θανόντος να αυτοκτονήσει. Εκτιμάται ότι το 15% με 20% των αυτοκτονιών παγκοσμίως καταγράφεται εσφαλμένα ως τυχαίο γεγονός (π.χ. ατύχημα) ή ως θάνατος υπό αδιευκρίνιστη αιτιολογία. Ειδικότερα, η αύξηση του αριθμού των θανάτων που καταγράφονται ως οφειλόμενες σε τυχαίες ή απροσδιόριστες «πτώσεις» (W00-W19) έχει διπλασιαστεί σε βάθος 5ετίας αγγίζοντας τους 1000 καταγεγραμμένους θανάτους σε σχέση με τους 420 που είχαν σημειωθεί το 2014 με βάση τα επίσημα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Η διερεύνηση αυτής της διαφοροποίησης αποτελεί ένα από τα τρέχοντα ερευνητικά πεδία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας.
Η επιστημονική τεκμηρίωση υποδεικνύει ότι οι αυτοκτονίες μπορούν να προληφθούν με ουσιαστικές και χαμηλού κόστους παρεμβάσεις. Για αυτόν τον σκοπό, απαιτούνται συντονισμένες δράσεις, πρωτοβουλίες αλλά και ευθύνες σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Δυστυχώς, η Ελλάδα αποτελεί ακόμη μία από τις ελάχιστες χώρες στον ευρωπαϊκό χάρτη που δεν έχει αναλάβει καμία θεσμική πρωτοβουλία για την προστασία των ατόμων με αυτοκαταστροφικές σκέψεις και συμπεριφορές κάτι το οποίο δυσχεραίνει την συμμόρφωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας της χώρας σύμφωνα με τα παγκόσμια πρότυπα. Αυτή η σφοδρή πραγματικότητα, στέκεται συχνά τροχοπέδη στις προσπάθειες διαπραγμάτευσης και των διεκδικήσεων αναβάθμισης αυτών από παγκόσμια όργανα, όπως η Διεθνής Ένωση για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας (IASP), στην οποία η ΚΛΙΜΑΚΑ είναι ο εθνικός αντιπρόσωπος της χώρας αφήνοντας εκτεθειμένο τον ευάλωτο πληθυσμό στον κίνδυνο της αυτοκτονίας.
Η ανάγκη για προληπτικές παρεμβάσεις, με βάση τα ανωτέρω, θεωρείται επιτακτική. Εάν λάβουμε υπόψη τα πιο πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα στον τομέα της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών, τα οποία υποδεικνύουν ότι έως και 135 άτομα μπορούν να επηρεαστούν από την αυτοκτονία ενός οικείου προσώπου, τότε μπορούμε να υπολογίσουμε ότι στη χώρα μας, με βάση τον φετινό συνολικό αριθμό των αυτοκτονιών που κατέγραψε το Παρατηρητήριο, τουλάχιστον 62.000 άνθρωποι εκτέθηκαν ή επηρεάστηκαν από κάποια αυτοκτονία στο εγγύς ή ευρύτερο περιβάλλον τους βιώνοντας τον τεράστιο ψυχολογικό αντίκτυπο ενός τέτοιου τραυματικού συμβάντος στις ζωές τους αλλά και αντιμετωπίζοντας τον κίνδυνο εμφάνισης αυτοκτονικών σκέψεων και συμπεριφορών στο μέλλον.
Το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ ,συνεχίζοντας το έργο του ως προς την παροχή ολοκληρωμένων και βέλτιστων υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε άτομα που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της αυτοκτονίας ή βιώνουν την απώλεια λόγω αυτοκτονίας ενός οικείου προσώπου, έχει αναπτύξει από ετών ένα διευρυμένο και δυναμικό πλαίσιο δράσης σε εθνικό επίπεδο. Οι δράσεις αυτές αφορούν συντονισμένες και χαμηλού κόστους διεπιστημονικές παρεμβάσεις σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής σφαίρας αρχής γενομένης από την ευαισθητοποίηση του γενικού πληθυσμού στο ζήτημα της αυτοκτονίας, την εκπαίδευση των ανθρώπων που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή επαφής με άτομα που υψηλού κινδύνου για αυτοκτονία (όπως οι κλινικοί ιατροί και οι νοσηλευτές, οι εκπαιδευτικοί και οι εργαζόμενοι σε σώματα ασφαλείας και καταστήματα κράτησης), και συνεχείς συστάσεις και εκκλήσεις προς όλους τους αρμόδιους φορείς για υιοθέτηση παρεμβάσεων σε σημεία υψηλής επικινδυνότητας για αυτοκτονία της χώρας και εντός των Μ.Μ.Μ.
Επιπρόσθετα, ενσωματώνοντας τα νεότερα ερευνητικά δεδομένα από το πεδίο της νευροβιολογίας και της επιγενετικής της αυτοκτονίας, το Κέντρο Ημέρας προσφέρει ολοκληρωμένες υπηρεσίες γενετικής συμβουλευτικής, συνεδρίες διακρανιακής μαγνητικής διέγερσης (rTMS) καθώς και συνταγογράφηση εξετάσεων φαρμακογενετικής για την αντιμετώπιση μειζόνων ψυχιατρικών διαταραχών που συνδέονται με την αυτοκτονία όπως η ανθεκτική κατάθλιψη. Επιπλέον για την διασφάλιση της συνέχειας της θεραπείας και ανάκαμψης από κάποια αυτοκτονική κρίση εξυπηρετούμενων του Κέντρου καθώς και ατόμων που απευθύνθηκαν για σχετική βοήθεια έπειτα από νοσηλεία σε νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας έχει εισαχθεί από ετών μία υπηρεσία τηλεφωνικής, εβδομαδιαίας επαναξιολόγησης (follow – up) με στόχο την έγκαιρη αντιμετώπιση μιας ενδεχόμενης υποτροπής ή επαναπυροδότησης κάποιας αυτοκτονικής κρίσης.
Τέλος, η συνεχής απουσία ενός Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας και μιας ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής όχι μόνο δεν επιτρέπει την ευθυγράμμιση των πολιτικών δημόσιας υγείας της χώρας με αυτές των ευρωπαϊκών κρατών, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αλλά διαιωνίζει την υποτίμησή της αυτοκτονίας ως μείζον ζητήματος της δημόσιας υγείας (όπως προβλέπεται στις σχετικές κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ ήδη από το 1990).
Η ανάγκη εφαρμογής ενός θεσμικού πλαισίου προστασίας των αυτοκαταστροφικών ατόμων από την πολιτεία, με τη δημιουργία μιας Εθνικής Στρατηγικής, αντιπροσωπεύει ένα διαχρονικό αίτημα του Κέντρου, από αρχές της λειτουργίας του, και μια συνεχή δέσμευσή της συνέχειας των προσπαθειών του έως ότου αυτός ο στόχος καταστεί εφικτός επιτυγχάνοντας την προστασία της ασφάλειας των ατόμων με αυτοκαταστροφικές σκέψεις και συμπεριφορές.
Το 95% αυτοκτονιών μπορεί να προληφθεί.
*Τα παραπάνω στοιχεία δεν περιλαμβάνουν τις αυτοκτονίες που σημειώθηκαν προς το τέλος του Δεκεμβρίου, καθώς και την θλιβερή απώλεια μιας γυναίκας που νοσηλευόταν σε ένα μεγάλο νοσοκομείο της χώρας και έθεσε τέλος στην ζωή της, δεδομένου ότι αυτά ανακοινώθηκαν ή δημοσιεύτηκαν μερικές ημέρες αργότερα.
Το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών αποτελεί ένα σύστημα ερευνητικής καταγραφής το οποίο αναπτύχθηκε το 2007 από την επιστημονική ομάδα του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας που λειτουργεί στο πλαίσιο της ΚΛΙΜΑΚΑ με σκοπό την αποτύπωση των τάσεων των αυτοκτονιών στην Ελλάδα σε πραγματικό χρόνο. Οι πηγές των δεδομένων προέρχονται από τον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, τις κλήσεις στην 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018, ψυχολογικές αυτοψίες σε επιζώντες αυτοκτονίας, εξυπηρετούμενους των υπηρεσιών του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, ένα δίκτυο εθελοντών που απαρτίζεται από επαγγελματίες υγείας, επαγγελματίες ψυχικής υγείας και πολίτες καθώς και μέσα από συνεργασία με μονάδες υγείας, ιατροδικαστικής υπηρεσίες, γραφεία κηδειών και καταστήματα κράτησης. Τα στοιχεία αυτά είναι διαθέσιμα στην επίσημη ιστοσελίδα της ΚΛΙΜΑΚΑ καθώς και την επίσημη σελίδα του Παρατηρητήριου Αυτοκτονιών.
