Ανάλυση των τελευταίων στοιχείων της ΕΛ.ΣΤΑΤ για τις αυτοκτονίες του 2019
Τα πλέον πρόσφατα στοιχεία από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, όπως αυτά αναλύθηκαν από το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ, σχετικά με τις αιτίες θανάτου στην Ελλάδα αναδεικνύουν μείωση των αυτοκτονιών για το έτος 2019, της τάξεως του 6,5% σε σύγκριση με το 2018. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των επίσημα καταγεγραμμένων αυτοκτονιών για το 2018 ανήλθε στους 530 θανάτους έναντι του 2018 που είχαν καταγραφεί 567. Κατά τα έτη 2010 – 2019 σημειώθηκαν τουλάχιστον 5.093 αυτοκτονίες.
Η πλειοψηφία των αυτοχείρων για το έτος 2019, όπως και για τα προηγούμενα έτη, ήταν άνδρες σε ποσοστό 83%. Πιο συγκεκριμένα ο δείκτης θνησιμότητας αυτοκτονίας για τους άντρες ήταν 8,4 θάνατοι ανά 100.000 κατοίκους και 1,66 ανά 100.000 για τις γυναίκες παρουσιάζοντας αμφότεροι ελάχιστη μείωση σε σχέση με το 2018. Για τους άνδρες, η ηλικιακή ομάδα με τις περισσότερες αυτοκτονίες ήταν εκείνη των υπερηλίκων (άτομα άνω των 85 ετών) με δείκτη θνησιμότητας αυτοκτονίας 23,10 ανά θανάτους ανά 100.000. Ο δείκτης αυτός, αν και ελαφρά μειωμένος σε σχέση με το 2018, παραμένει σε αρκετά υψηλά επίπεδα σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες τα τελευταία χρόνια. Παρόλο που οι αυτοκτονίες των ηλικιωμένων ατόμων παρουσιάζουν διαχρονικά τα υψηλότερα ποσοστά από το 2013, εντούτοις, καταβάλλονται ελάχιστες προσπάθειες πρόληψης του φαινομένου.
Στην συνέχεια ακολούθησαν οι άντρες παραγωγικών ηλικιών 55 – 59 ετών. Όσον αφορά τις γυναίκες, ο υψηλότερος δείκτης θνησιμότητας (4,13 θάνατοι ανά 100.000) καταγράφεται, επίσης, στα ηλικιωμένα άτομα 75 – 59 ετών.
Σε επίπεδο διοικητικών περιφερειών, ο υψηλότερος δείκτης θνησιμότητας αυτοκτονίας για το έτος 2019 σημειώθηκε στην Δυτική Μακεδονία, περιφέρεια στην οποία καταγράφεται σταδιακή αύξηση του δείκτη από το 2016 και έπειτα. Στην συνέχεια, ακολούθησαν η περιφέρεια των Ιόνιων Νήσων στην οποία και κατά το περσινό έτος είχαν καταγραφεί υψηλοί δείκτες και η περιφέρεια της Κρήτης η οποία συγκεντρώνει σε σταθερή βάση υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών.
Ο υψηλότερος δείκτης αυτοκτονιών των ανδρών εμφανίζεται στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας και ακολουθούν η Ήπειρος και η Θεσσαλία. Στις γυναίκες, ο υψηλότερος δείκτης καταγράφεται στην περιφέρεια των Ιόνιων Νήσων και στην Κρήτη.
Η πιο συχνή μέθοδος αυτοκτονίας σε επίπεδο πληθυσμού ήταν ο απαγχονισμός και ακολούθησαν ο αυτό-πυροβολισμός και η πτώση από ύψος. Σε σχέση με το φύλο, ο απαγχονισμός αποτέλεσε την συχνότερη μέθοδο αυτοκτονίας για τους άντρες με τις αμέσως επόμενες περισσότερο συχνές να αποτελούν ο αυτό – πυροβολισμός και η πτώση από ύψος. Για τις γυναίκες, την συχνότερη μέθοδο αυτοκτονίας αποτέλεσε η πτώση από ύψος και στην συνέχεια ακολούθησαν ο απαγχονισμός και η αυτό-δηλητηρίαση. Τα στοιχεία αυτά δεν παρουσιάζουν κάποια διαφοροποίηση σε σχέση με το 2018.
Επιπρόσθετα, σε άτομα νεαρής ηλικίας (15 έως 19 ετών) η πιο συχνή μέθοδος αποτέλεσε η πτώση από ύψος, ενώ για τους ηλικιωμένους (65 -69 ετών & 70 -74) ο αυτοπυροβολισμός. Η πλειοψηφία των θανάτων έλαβε χώρα εντός οικίας.
H επιλογή της μεθόδου αυτοκτονίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την διαθεσιμότητα των μέσων. Ο περιορισμός της πρόσβασης στα θανατηφόρα μέσα αποτελεί, σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία, μία από τις πιο ισχυρές στρατηγικές πρόληψης της αυτοκτονίας. Κάποιες παρεμβάσεις όπως η αναθεώρηση ή επικαιροποίηση ων κριτηρίων πρόσληψης αδειών οπλοφορίας θα μπορούσαν να συμβάλλουν καταλυτικά στην αποτροπή αυτών των πρόωρων θανάτων.
Τέλος σημειώνουμε πως σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας οι αυτοκτονίες παρουσιάζουν αυξητική τάση κατά τα έτη 2021 – 2022.
Είναι κρίσιμο να επισημανθεί ότι ο συνολικός αριθμός των επίσημα καταγεγραμμένων αυτοκτονιών δεν αποτελεί παρά η κορυφή του παγόβουνου και σε καμιά περίπτωση δεν αντικατοπτρίζει την συνολική διάσταση του προβλήματος. Η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών είναι δεδομένη σε παγκόσμιο επίπεδο σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.). Εκτιμάται πως κάθε αυτοκτονία ισοδυναμεί με τουλάχιστον 15 – 25 μη θανατηφόρες απόπειρες για τις οποίες δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία. Συνεπώς μιλάμε για πάνω από 10.000 απόπειρες αυτοκτονίας για το 2019 και πάνω από 6.000 άτομα που βιώνουν το πένθος μίας πρόωρης απώλειας ζωής, με σαφείς κοινωνικές, οικονομικές, ψυχικές συνέπειες στις ζωές τους.
Η δυσκολία να εξακριβωθεί η ύπαρξη πρότερης πρόθεσης για αυτοκτονία σε περιπτώσεις θανάτων όπως π.χ. τροχαίο ατύχημα, δηλητηρίαση (αλκοόλ, φαρμακευτικές και μη ουσίες), πνιγμός (χωρίς να είναι δυνατό να καθοριστεί η υποκείμενη αιτία αυτού), σε συνδυασμό με το στίγμα που περιβάλλει την αυτοκτονία και τις πολιτισμικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες που είναι ιδιαίτερα έντονες στην χώρα μας, δυσχεραίνουν τις διαδικασίες καταγραφής αυτοκτονιών και τις καθιστούν αφερέγγυες. Συχνά οι αυτοκτονίες μπορεί να καταγράφονται με διαφορετική κωδικοποίηση, με βάση το ταξινομικό ψυχιατρικό εγχειρίδιο της 10ης έκδοσης του ICD-10 (Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας), ως «θάνατοι ακαθορίστου προθέσεως (κωδικοί Y10-Y34), ως «άγνωστα αίτια θνησιμότητας» (κωδικοί R95-R99) ή/ και ως «βίαιοι θάνατοι» (V01-Y89) υποδηλώνοντας πως οι θάνατοι που οφείλονται σε αυτοκτονία είναι πολύ περισσότεροι από τους επίσημα καταγεγραμμένους.
Άξιο προσοχής, ακόμη, αποτελεί το γεγονός πως σε πολλές υποκατηγορίες της ευρύτερης κατηγορίας «εξωγενή αίτια νοσηρότητας και θνησιμότητας- βίαιοι θάνατοι» (V01-Υ98), στους θανάτους δηλαδή των οποίων η αιτία έχει καταγραφεί ως οφειλόμενη σε «ατύχημα», «πτώση», «πνιγμό», «τυχαία έκθεση σε φωτιά» ή ως γεγονός «ακαθορίστου προθέσεως» κ.α. σημειώνεται μία ευδιάκριτη ανοδική πορεία στον συνολικό αριθμό των περιστατικών που λαμβάνουν τις συγκεκριμένες κωδικοποιήσεις από το 2016 και έπειτα κάτι που εγείρει προβληματισμούς σχετικά με τον αριθμό που αντιστοιχεί σε περιστατικά αυτοκτονιών.
Ειδικότερα, η αύξηση του αριθμού των θανάτων που καταγράφονται ως οφειλόμενες σε τυχαίες ή απροσδιόριστες «πτώσεις» (W00-W19) έχει διπλασιαστεί σε βάθος 5ετίας αγγίζοντας τους 1000 καταγεγραμμένους θανάτους σε σχέση με τους 420 που είχαν σημειωθεί το 2014. Η διερεύνηση αυτής της διαφοροποίησης αποτελεί ένα από τα τρέχοντα ερευνητικά πεδία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας.
Η ανάπτυξη δράσεων για την πρόληψη της αυτοκτονίας εξαρτάται άμεσα από τις ακριβείς διαδικασίες καταγραφής και αποτύπωσης των θανάτων. Η ακριβής πιστοποίηση των αιτιών θανάτου από τους αρμόδιους επιστήμονες και η διεξοδική διερεύνηση των εξωτερικών αιτιών και λογικών ακολουθιών των γεγονότων που οδήγησαν σε αυτόν (π.χ. ύπαρξη προηγούμενων αποπειρών, αυτοτραυματισμών, σημειωμάτων αυτοκτονίας, προηγούμενη συμπεριφορά κλπ.) μπορεί να σταθεί αρωγός στην δημιουργία και εφαρμογή αξιόπιστων διαδικασιών καταγραφής και αποτύπωσης των θανάτων το οποίο συνιστά πρωτεύον συστατικό ανάπτυξης δράσεων και ανάληψης στρατηγικών πρωτοβουλιών σε επίπεδο προληπτικών παρεμβάσεων σε τρέχοντα χρόνο.
Η θεμελίωση μιας εθνικής στρατηγικής πρόληψης της αυτοκτονίας που θα αντανακλά τις ανάγκες και βασικές προτεραιότητες του πληθυσμού συνιστά μείζον ζήτημα προστασίας της ανθρώπινης ζωής και προάσπισης του δικαιώματος της υπόστασής της σε ένα πλαίσιο ψυχικής υγείας. Στο πλαίσιο της εν λόγω στρατηγικής, η υλοποίηση διασυνδεδεμένων, χαμηλού κόστους, παρεμβάσεων και δράσεων καθώς και η αναμόρφωση μηχανισμών στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης και της εργασίας, θα διαμορφώσουν ένα συμπαγές και αποτελεσματικό δίχτυ προστασίας των ευάλωτων συνανθρώπων μας, που αναπτύσσουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών
Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, ΚΛΙΜΑΚΑ