H αυτοκτονικότητα της 3η ηλικίας – Μια ανάλυση με βάση την μέθοδο αυτοκτονίας
Κατσαδώρος Κυριάκος, Ψυχίατρος και Επιστημονικός Διευθυντής της ΚΛΙΜΑΚΑ
Ζαφειροπούλου Δήμητρα, Ψυχολόγος – Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, ΚΛΙΜΑΚΑ
Πλουμή Βασιλική – Στατιστικολόγος, Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, ΚΛΙΜΑΚΑ
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών θεωρεί ως «ηλικιωμένους» τους ανθρώπους που έχουν ξεπεράσει το ηλικιακό όριο των 60 ετών, ενώ ο Π.Ο.Υ. προτείνει την ηλικία των 65 και άνω ως εκκίνηση της χρονικής περιόδου του γήρατος λόγω των διαφοροποιήσεων του προσδόκιμου ζωής μεταξύ του δυτικού κόσμου και των αναπτυσσόμενων χωρών, η οποία συμπίπτει συχνά με την έναρξη του δικαιώματος συνταξιοδότησης (Eurostat, 2019). Σε γενικές γραμμές, έχουν προταθεί διάφοροι ορισμοί και κατηγοριοποιήσεις σχετικά με τους ηλικιωμένους. Δεδομένης της ευρείας επιστημονικής αποδοχής, ιδίως στις ανεπτυγμένες χώρες, του προσδιορισμού ως ηλικιωμένων, των ατόμων άνω των 65 ετών, στο παρόν οι σχετικοί όροι αναφέρονται στα άτομα αυτής της ηλικιακής ομάδας.
H αυτοκτονία στην ύστερη ενήλικη ζωή αποτελεί πολυπαραγοντικό ζήτημα οι εκφάνσεις του οποίου δεν έχουν, ακόμη, πλήρως διερευνηθεί. Έρευνες δείχνουν πως όσο αυξάνεται η ηλικία, μειώνεται αναλογικά η εκδήλωση μη θανατηφόρων αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών (π.χ. αυτοτραματισμός, απόπειρα αυτοκτονίας) υποδεικνύοντας τον υψηλό βαθμό επίτευξης των αυτοκτονιών στις μεγαλύτερες ηλικίες (De Leo et al., 2001·Conejero, Olié, Courtet & Calati, 2018).
Η Ελλάδα αποτελεί την δεύτερη χώρα, μετά την Ιταλία, με το μεγαλύτερο ποσοστό (σχεδόν 22%) ηλικιωμένων ατόμων σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού για τις χώρες που ανήκουν στην Ε..Ε. και η χώρα στην οποία εμφανίζονται διαχρονικά υψηλοί δείκτες θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας ανθρώπων άνω των 65 ετών (EΛ.ΣΤΑΤ, 2016·Eurostat, 2019). Παρά τα χαμηλά ποσοστά αυτοκτονιών που παρουσιάζονται σε σχέση με τις χώρες της Ευρώπης σε σύνολο πληθυσμού, εντούτοις, τα ποσοστά αυτοκτονιών των ηλικιωμένων στην Eλλάδα ξεπερνούν εκείνα όλων των υπόλοιπων ηλικιακών ομάδων. Επιπρόσθετα, η μακροπρόθεσμη αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων συνεπάγεται με πιθανή αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών στο μέλλον.
Οι ηλικιωμένοι συχνά επιλέγουν μεθόδους με αυξημένη θνησιμότητα (όπως π.χ. ο αυτοπυροβολισμός) το οποίο υπογραμμίζει την παρουσία ισχυρότερης πρόθεσης για θάνατο (O’Connell, Chin, Cunningham & Lawlor, 2004). Η σχέση αυτή αντιπροσωπεύεται και στον παράγοντα του φύλου, σε παγκόσμιο επίπεδο, με τους άντρες να επιλέγουν περισσότερο θανατηφόρες μεθόδους (Brooks, Burruss & Mukherjee, 2018). Επιπρόσθετα, η φυσιολογική δομική και λειτουργική έκπτωση του οργανισμού λόγω του γήρατος μειώνει τις πιθανότητες ανάκαμψης ή επιβίωσης μετά από μία απόπειρα αυτοκτονίας (Van Orden & Conwell, 2011).
Για τη Ελλάδα, συμφώνα με τα τελευταία επίσημα στοιχειά της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής για το έτος 2019, όπως αυτά αναλύθηκαν από την επιστημονική ομάδα του Κέντρου Πρόληψης Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ, είχαμε μείωση στους δείκτες αυτοκτονιών ανά 100.000 για τις ηλικιακές ομάδες άνω των 65 ετών εκτός από τις ηλικίες 75-79 και 80-84 ετών όπου παρουσίασαν μια μικρή αύξηση μεταξύ του έτους 2018 και 2019.
Συμφώνα με την ανάλυση στους δείκτες των ηλικιακών ομάδων για το έτος 2019, ο μεγαλύτερος δείκτης αυτοκτονιών συγκεντρώνεται στην ηλικία 85+, με συχνότερη την μέθοδο του απαγχονισμού. Η πιο συχνή μέθοδος για το 2019, για τις ηλικιακές ομάδες 65-69 και 70-74 ετών ήταν ο αυτοπυροβολισμός ενώ για τις ηλικιακές ομάδες 75-79 ετών ο απαγχονισμός. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στην την ηλικιακή ομάδα 80-84 ετών η πιο συχνή μέθοδος ήταν η πτώση, όπως φαίνεται στο παρακάτω γράφημα.
Όσον αφορά το έτος 2020-2021, συμφώνα με τα στοιχεία που αναλύσαμε από το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών (τα οποία απεικονίζουν τις τάσεις των θανάτων και δεν αποτελούν επίσημα στοιχεία) , παρατηρούμε πως το έτος 2020 η συχνότερη μέθοδος σε όλες τις ηλικιακές ομάδες άνω των 65 ετών ήταν ο απαγχονισμός εκτός της ηλικιακής ομάδας 85+ , στην όποια συγκεντρώνει αρκετά μεγάλο ποσοστό ο αυτοπυροβολισμός. Για το έτος 2021, οι συχνότερες μέθοδοι στην ηλικιακή ομάδα 65-69 είναι ο απαγχονισμός και ο αυτοπυροβολισμός. Στην ηλικία 70-74 ετών έχουμε υψηλοτέρα ποσοστά πτώσης και αυτοπυροβολισμου και στην ηλικία 85+ περισσότεροι θάνατοι συγκεντρώνονται στην μέθοδο του αυτοπυροβολισμού. Ωστόσο, τα έτη 2020-2021, σαν μια γενική εικόνα παρατηρούμε μεγάλη αύξηση της μέθοδο της πτώσης και συχνότερης μεθόδου του αυτοπυροβολισμού στις ηλικίες 85+.
Παρόλο που οι αυτοκτονίες των ηλικιωμένων ατόμων παρουσιάζουν μία σταθερή αυξητική τάση από το 2013, εντούτοις, καταβάλλονται ελάχιστες προσπάθειες πρόληψης του φαινομένου. Οι κατευθυντήριες γραμμές του Π.Ο.Υ. σε επίπεδο πρόληψης της αυτοκτονίας αφορά μία ολοκληρωμένη φροντίδα σε όλα τα επίπεδα υγείας και κοινωνικής φροντίδας που θέτει ως προτεραιότητα τον εντοπισμό των ομάδων υψηλού κινδύνου για αυτοκτονία και τον συντονισμό των υπηρεσιών υγείας με στόχο την ανάπτυξη και εφαρμογή στοχευμένων παρεμβάσεων. Όπως έχουμε επισημάνει ξανά και στο παρελθόν, η θεμελίωση μιας εθνικής στρατηγικής πρόληψης της αυτοκτονίας που θα αντανακλά τις νέες ανάγκες και βασικές προτεραιότητες του πληθυσμού συνιστά μείζον ζήτημα προστασίας της ανθρώπινης ζωής και προάσπισης του δικαιώματος της υπόστασής της σε ένα πλαίσιο ψυχικής υγείας.
Η συμβολή όλων όσων, ανώνυμα ή επώνυμα, συνέβαλαν και συμβάλλουν με τις πληροφορίες τους στο έργο του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών είναι καταλυτική. Αυτή η ενεργή διαδικασία επικοινωνίας διαμορφώνει διαχρονικά πλέον, ένα σύστημα καταγραφής των αυτοκτονιών έγκυρο και επίκαιρο σε συμφωνία με τα σχετικά στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής. Σας παροτρύνουμε να συμβάλετε κι εσείς στην πρόληψη της αυτοκτονίας πληροφορώντας μας για σχετικά περιστατικά στα τηλέφωνα του Κέντρου Πρόληψης Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ στα τηλέφωνα 2103417162-3.
Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας
Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, ΚΛΙΜΑΚΑ