Αυτοκτονία: παράγοντες κινδύνου και προστατευτικοί παράγοντες
Το θέμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας ήταν «Πρόληψη της Αυτοκτονίας: Ένας Κόσμος Ενωμένος». Δίνεται πολύ μεγάλη έμφαση στη διασύνδεση τόσο σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, όσο και πιο ειδικά μεταξύ των ατόμων, των υπηρεσιών, των οργανισμών. Πρόκειται λοιπόν για μια ημέρα με συμβολικό χαρακτήρα που φέρνει κοντά τους ανθρώπους και τους οργανισμούς και κινητοποιεί τις προσπάθειες για να σωθούν ζωές. Όπως αναφέρεται κάθε χρόνο σχεδόν πάνω από 800,000 άνθρωποι αυτοκτονούν. Αυτό αντιστοιχεί περίπου σε 1 θάνατο ανά 40 δευτερόλεπτα. Οι απώλειες των ανθρώπων που αυτοκτονούν κάθε χρόνο, ξεπερνούν τον αριθμό των θανάτων από ανθρωποκτονίες και πολέμους μαζί. Μάλιστα, για το 2012 αναφέρεται ότι η αυτοκτονία ήταν υπεύθυνη για το 1,4% όλων των θανάτων παγκοσμίως, κατατάσσοντας την στην 15η θέση ως κύρια αιτία θανάτου. Όμως, τι είναι αυτό που ωθεί ένα άτομο να προβεί σε μιαν αυτοκτονική συμπεριφορά; Σε μιαν αυτοκτονία εμπλέκονται πολλοί παράγοντες, ψυχολογικοί, κοινωνικοί, βιολογικοί, πολιτιστικοί και περιβαλλοντικοί. Συνήθως λοιπόν δεν επαρκεί μιαν αιτία ή ένας στρεσογόνος παράγοντας για να εξηγήσει επαρκώς μιαν αυτοκτονική πράξη. Αντιθέτως, ποικίλοι παράγοντες κινδύνου δρουν συσσωρευτικά, αυξάνοντας την ευαλωτότητα του ατόμου.
Οι παράγοντες κινδύνου μπορούν να χωριστούν στις εξής κατηγορίες:
1) Παράγοντες που αφορούν το σύστημα υγείας και την κοινωνία γενικότερα, όπως οι δυσκολίες στην πρόσβαση και την λήψη των υπηρεσιών υγείας, η εύκολη πρόσβαση σε επικίνδυνα μέσα (π.χ. όπλα, φυτοφάρμακα), οι μη κατάλληλες αναφορές από τα ΜΜΕ που μπορεί να ευνοούν μιμητικές συμπεριφορές, καθώς και το στίγμα ενάντια στα άτομα που αναζητούν βοήθεια λόγω κάποιας ψυχικής διαταραχής.
2) Παράγοντες που συνδέονται με την κοινότητα και τις ανθρώπινες σχέσεις, όπως ένας πόλεμος, μια καταστροφή, οι κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις (π.χ. σε μετανάστες, σε ψυχικά ασθενείς, σε άτομα με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό), το αίσθημα απομόνωσης, η κακοποίηση, η βία και οι συγκρουσιακές σχέσεις.
3) Παράγοντες που σχετίζονται με το ίδιο το άτομο, όπως οι προηγούμενες απόπειρες αυτοκτονίας, οι ψυχικές διαταραχές, η κατάχρηση ουσιών, η ανεργία και το οικογενειακό ιστορικό αυτοκτονιών.
Ομοίως, εξίσου σημαντικοί κρίνονται οι προστατευτικοί παράγοντες, διότι έχει φανεί ότι συμβάλουν στην ψυχική ανθεκτικότητα του ατόμου. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, οι παράγοντες που μπορούν να μετριάσουν τις επιθετικές παρορμήσεις και τα οδυνηρά συναισθήματα που ένα άτομο βιώνει, μπορούν να συνοψιστούν στους εξής:
- Παράγοντες που σχετίζονται με το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον , όπως η εθνική συνοχή, οι πνευματικές, θρησκευτικές και πολιτιστικές πεποιθήσεις, η διατήρηση κάποιων εθίμων, παραδόσεων, οι στενοί συναισθηματικοί δεσμοί και η ύπαρξη υποστηρικτικού πλαισίου (π.χ. συγγενείς, φίλοι).
- Παράγοντες που αφορούν χαρακτηριστικά προσωπικότητας, όπως η διεκδικητικότητα, ο αυτοέλεγχος, η ρύθμιση του συναισθήματος, η αυτοεκτίμηση.
- Παράγοντες που σχετίζονται με ψυχολογικές μεταβλητές, όπως η θετική αυτοεικόνα και οι αποτελεσματικές στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων.
Συνοψίζοντας λοιπόν θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι όσο περισσότεροι είναι οι παράγοντες κινδύνου σε μια δεδομένη περίοδο της ζωής του ατόμου, τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχει να εκδηλώσει αυτοκτονική συμπεριφορά. Στη συνθήκη αυτή εξισορροπητικό ρόλο φαίνεται να λαμβάνουν οι προστατευτικοί παράγοντες η ύπαρξη των οποίων μετριάζει τις αυτοκαταστροφικές τάσεις. Στη βάση αυτή λοιπόν όταν έχουμε να κάνουμε με έναν άτομο, οφείλουμε να αξιολογήσουμε το βαθμό επικινδυνότητας σε συνάρτηση αφενός με το εκάστοτε κοινωνικό – οικονομικό περιβάλλον, αφετέρου με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του, την ύπαρξη ή όχι συνοδών ψυχιατρικών προβλημάτων, το υπάρχον υποστηρικτικό δίκτυο και τους δεσμούς που μπορεί να έχει τη δεδομένη εκείνη περίοδο.
Η Παγκόσμια Ημέρα λοιπόν για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας έρχεται να υπενθυμίσει την αναγκαιότητα συνεργασίας και διασύνδεσης σε πολλαπλά επίπεδα, με στόχο όχι μόνο την αναγνώριση και ενημέρωση γύρω από το φαινόμενο της αυτοκτονίας, αλλά και την εφαρμογή αποτελεσματικών στρατηγικών για τη μείωση των παραγόντων κινδύνου και την ενίσχυση των προστατευτικών μεταβλητών.