Αυτοκτονία στο Πειθαρχείο των Φυλακών Αμέλεια, έλλειψη ή μοιραίο γεγονός;
Με αφορμή την αυτοκτονία 25χρονου την περασμένη Πέμπτη 25/9, στο Πειθαρχείο της Α΄ Πτέρυγας των Φυλακών Κορυδαλλού, υπενθυμίζουμε εδώ αποσπάσματα σχετικών προτάσεων του φορέα στα Υπουργεία Προστασίας του Πολίτη και Δικαιοσύνης, Διαφάνειας & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Η αυτοκτονία είναι η συχνότερη αιτία θανάτου σε αστυνομικά κρατητήρια. Τα αστυνομικά κρατητήρια, όπως και τα σωφρονιστικά καταστήματα, οφείλουν να βρίσκονται σε ένα καθεστώς ασφάλειας και προστασίας της υγείας του κρατουμένου πληθυσμού, γεγονός το οποίο διαταράσσεται με την αυτοκτονία ή την απόπειρα αυτοκτονίας ενός κρατουμένου. Αφενός, αυτού του τύπου τα περιστατικά πυροδοτούν το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης, αφετέρου, αποτελούν ιδιαιτέρως στρεσογόνα γεγονότα τόσο για τους άλλους κρατούμενους όσο και για το προσωπικό των αστυνομικών τμημάτων, το οποίο καλείται να ανταπεξέλθει στην ανάληψη ευθύνης για ένα συμβάν, το οποίο, δεδομένων των υφιστάμενων συνθηκών, πιθανώς να μην ήταν δυνατό να αποτραπεί.
Ως εκ τούτου, οι προληπτικές των αυτοκτονιών παρεμβάσεις είναι επωφελείς όχι μόνο για τον κρατούμενο πληθυσμό και την προστασία αυτού, αλλά και για την ίδια τη λειτουργία, των αστυνομικών κρατητηρίων, εν προκειμένω, και του αστυνομικού προσωπικού. Σε αυτό το πλαίσιο, παγκοσμίως, υπάρχει μία συνεχής αναζήτηση και εφαρμογή μέτρων για την πρόληψη των αυτοκτονιών στα σωφρονιστικά καταστήματα.
Οι κρατούμενοι, ως πληθυσμιακή ομάδα, έχουν ιδιαιτέρως μεγαλύτερα ποσοστά αυτοκτονιών από το γενικότερο πληθυσμό. Συγκεκριμένα μιλώντας για τα άτομα που κρατούνται σε αστυνομικά κρατητήρια, παρατηρείται ότι ένα ποσοστό της τάξης του 7,5% αυτών αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν κάποιες ημέρες πριν τη δίκη τους ή την απέλασή τους (για αλλοδαπούς που κρατούνται για παράνομη είσοδο). Έτσι λοιπόν, άτομα, που ούτως ή άλλως ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου αυτοκτονικότητας, αντιμετωπίζουν τις ψυχολογικές επιπτώσεις της σύλληψης και της φυλάκισης, ουσιοεξαρτημένα βρίσκονται σε σύνδρομο στέρησης, υπάρχει η αναμονή της ποινής φυλάκισης, αλλοδαποί βρίσκονται απελπισίας αναμένοντας τον επαναπατρισμό, συνθήκες οι οποίες εξαντλούν τους μηχανισμούς διαχείρισης.
Αρκετές πρακτικές του εξωτερικού έχουν αποδειχθεί αξιόπιστες και ικανές να συμβάλλουν στην μείωση των αυτοκτονιών σε αστυνομικά κρατητήρια και σωφρονιστικά καταστήματα. Κάποιες από αυτές, συγκεκριμένα για τα αστυνομικά κρατητήρια, είναι:
– Η εκπαίδευση του αστυνομικού προσωπικού στην αναγνώριση των κρατουμένων – υψηλού κινδύνου αυτοκτονικότητας
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι αυτόχειρες σε αστυνομικά κρατητήρια είναι νέοι άνδρες (20-25 ετών), άγαμοι, όχι κατά συρροή παραβάτες, οι οποίοι έχουν συλληφθεί για αδικήματα ήσσονος σημασίας. Συνήθως αυτοκτονούν μέσα σε λίγες ώρες από τη σύλληψή τους (λόγω του αιφνίδιου εγκλεισμού, της έλλειψης πληροφοριών, του σοκ του εγκλεισμού, της αβεβαιότητας για το μέλλον). Μία δεύτερη περίοδος κινδύνου είναι αυτή τις άμεσες ημέρες πριν την εκδίκαση του αδικήματος, με συχνότερες αναφορές στην περίοδο τριών ήμερων πριν τη δίκη, και ιδιαιτέρως εφόσον αναμένεται μία καταδικαστική απόφαση. Επίσης, ο κίνδυνος αυξάνει και αμέσως μετά τη δίκη, σε περίπτωση που επιβληθεί ποινή φυλάκισης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η απόπειρα προκύπτει ως «απάντηση» στην παράταση της φυλάκισης.
Η εκπαίδευση του αστυνομικού προσωπικού στην αναγνώριση αυτοκαταστροφικών κρατουμένων δύναται να αποτελέσει έναν ιδιαιτέρως αποτελεσματικό μηχανισμό στην αποτροπή αυτοκτονιών εντός των αστυνομικών κρατητηρίων.
– Η διαχείριση του υπερπληθυσμού κρατουμένων στα αστυνομικά κρατητήρια
Δεδομένου του μεγάλου αριθμού κρατουμένων στα αστυνομικά κρατητήρια, ο συνωστισμός αυτών συνιστά αυξητικό παράγοντα αυτοκτονικότητας. Επιπροσθέτως, ο υπερπληθυσμός των αστυνομικών κρατητηρίων δυσχεραίνει την επίβλεψη των κρατουμένων. Ωστόσο, σε περιτ5πώσεις όπου ένας κρατούμενος εμφανίζει σημεία αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, η επίβλεψη πρέπει να είναι συνεχής. Αξίζει να αναφερθεί ότι, οι περισσότερες αυτοκτονίες, στα καταστήματα κράτησης πραγματοποιούνται κατά της διάρκεια της νύχτας (11 το βράδυ με 7 το πρωί).
– Το περιβάλλον και οι συνθήκες των κρατητηρίων
Ο σχεδιασμός κελιών χωρίς προεξοχές ή με ειδικά μονωμένα παράθυρα, κατά τρόπο που δε θα επέτρεπαν το δέσιμο μηχανισμών απαγχονισμού, θα βοηθούσε ιδιαίτερα στη μείωση των αυτοκτονιών, ωστόσο στην πράξη ένα τέτοιο σχέδιο θα ήταν δύσκολο να επιτευχθεί. Ωστόσο, με ένα χαμηλού επιπέδου σχεδιασμό θα μπορούσε δραστικά να μειωθεί ο αριθμός των προφανών σημείων δεσμού ιμάντων. Επίσης, οι δίοδοι εξαερισμού θα πρέπει να έχουν μικρές τρύπες που να μην επιτρέπουν το δέσιμο σε αυτές υφασμάτων και να χρησιμοποιούνται στρώματα τα οποία δεν μπορούν να αποκολληθούν από το πάτωμα αντί για τη στήριξη αυτών σε ξύλινες τάβλες. Οι φυλακές της Ουαλίας, έχουν εγκαταστήσει συστήματα θέρμανσης των οποίων οι σωλήνες βρίσκονται κάτω από το δάπεδο και τα αιχμηρά σημεία και οι γωνίες των κελιών είναι επενδεδυμένα με ρητίνη.
Ο απαγχονισμός είναι ως συχνότερο μέσο αυτοκτονίας κρατουμένων για διαφόρους λόγους, καθώς και τα συχνότερα σημεία δεσμού για στραγγαλισμό είναι τα κιγκλιδώματα καθώς και τα εξαρτήματα των κρεβατιών. Οι κρατούμενοι χρησιμοποιούν τα σεντόνια τους, κορδόνια, κάλτσες ή ζώνες και σύρματα ή σχοινιά (σπανιότερα). Η κοινή μέθοδος απαγχονισμού με τη χρήση κάποιου από τα παραπάνω ως ιμάντα, μία καρέκλα ή σκαμνί και ένα σημείο δεσμού (π.χ. ένας σωλήνας θέρμανσης), δε διαρκεί περισσότερο από πέντε λεπτά. Κάποιοι απλά δένοντας το λαιμό τους σε ένα σωλήνα και γυρνώντας συνεχόμενα το σώμα τους καταφέρνουν τελικά να διακόπτουν την κυκλοφορία του αίματος. Κάποιοι άλλοι χρησιμοποιούν μολύβια ως ενέσεις, σε δεμένο σημείο του σώματος τους, σε μία προσομοίωση αιμοστατικής ταινίας.
Ο αυτοτραυματισμός αποτελεί επίσης μία συχνή μέθοδο αυτοκτονίας κρατουμένων. Ορισμένοι απλά καταπίνουν ξένα σώματα. Δεν είναι η περίπτωση κρατουμένων, οι οποίοι καταπίνουν γυαλιά ή άλλα αιχμηρά αντικείμενα. Άλλοι ακρωτηριάζονται χρησιμοποιώντας τα θραύσματα λαμπτήρων. Υπάρχουν συχνές περιπτώσεις κρατουμένων οι οποίοι χτυπώντας εξακολουθητικά τα κεφάλια τους στον τοίχο, προκαλούν σοβαρές βλάβες στον εαυτό τους.
Είναι γεγονός ότι πολλές προσπάθειες για το σχεδιασμό κελιών, κατά τρόπο ασφαλή στον τομέα της αυτοκτονίας, έχουν αποδειχθεί ανεπαρκείς για τον αποφασισμένο αυτόχειρα κρατούμενο. Παρ’ όλη, λοιπόν, τη δυσκολία ενός τέτοιου σχεδιασμού, είναι ιδιαιτέρως σημαντική η δυνατότητα πλήρους θέασης όλου του κελιού από το εξωτερικό αυτών. Ένα σύστημα παρακολούθησης αυτών με τη χρήση καμερών συνιστά μία παρέμβαση, η οποία δεν έχει υψηλό κόστος και δύναται να απαλλάσσει το αστυνομικό προσωπικό από χρονοβόρες διαδικασίες. Τίποτα, άλλωστε, δεν μπορεί να υποκαταστήσει την εποπτεία από το αστυνομικό προσωπικό των κρατουμένων ως αποτρεπτικό παράγοντα των αυτοκτονιών.