Προτάσεις για τη βελτίωση της καταγραφής των θανάτων από αυτοκτονία
H συντριπτική πλειοψηφία των αυτοκτονιών μπορούν να προληφθούν και για να συμβεί αυτό απαιτείται συνέργεια και συγχρονισμός ανάμεσα σε αρκετούς τομείς της κοινωνίας, ιδιωτικούς και δημόσιους, συμπεριλαμβάνοντας όχι μόνο τους τομείς της υγείας αλλά και το εκπαιδευτικό σύστημα, το εργατικό δυναμικό και τα συνδικάτα, τον αγροτικό τομέα, τις επιχειρήσεις, το δικαστικό σύστημα, την νομοθεσία, την πολιτική, τα μέσα ενημέρωσης κ.ά. Αυτές οι προσπάθειες πρέπει να είναι ολοκληρωμένες, συνθετικές και πολλαπλασιαστικές, καθώς καμία προσέγγιση από μόνη της δεν είναι επαρκής να επιφέρει ουσιώδη αποτελέσματα σε ένα τόσο σύνθετο ζήτημα όσο η αυτοκτονικότητα. Για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί ένα αποτελεσματικό σχέδιο δράσης πρόληψης της αυτοκτονίας, σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, απαιτείται η όσο το δυνατόν καλύτερη κατανόηση του μεγέθους του προβλήματος μέσα από σύγχρονες μεθόδους καταγραφής των αυτοκτονιών και των αποπειρών αυτοκτονίας διότι ο επιπολασμός, τα χαρακτηριστικά και οι μέθοδοι της αυτοκτονικότητας ποικίλουν ιδιαίτερα ανάμεσα σε διαφορετικές κοινότητες, σε διαφορετικές δημογραφικές ομάδες και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
Η αυτοκτονικότητα είναι στιγματισμένη σχεδόν σε όλο τον πλανήτη και σε κάποιες χώρες ακόμη και παράνομη. Αποτέλεσμα αυτού είναι η μεγάλη δυσκολία στην ανεύρεση και συγκέντρωση στοιχείων υψηλής ακρίβειας σχετικά με την αυτοκτονική συμπεριφορά, ειδικά σε χώρες όπου δεν υπάρχουν ακριβή συστήματα καταγραφής των θανάτων από αυτοκτονία ή/και επαρκή συστήματα καταγραφής των αποπειρών αυτοκτονίας και των αυτοτραυματισμών. Η ανάπτυξη και η εφαρμογή κατάλληλων στρατηγικών πρόληψης της αυτοκτονίας για μια κοινότητα ή ένα κράτος απαιτούν αφενός την κατανόηση των περιορισμών που δημιουργούν τα διαθέσιμα στοιχεία καθώς και την δέσμευση στην βελτίωση της ποιότητας των διαθέσιμων στοιχείων έτσι ώστε αφενός να απεικονίζουν όσο το δυνατόν καλύτερα το μέγεθος του προβλήματος όσο και την αποτελεσματικότητα συγκεκριμένων παρεμβάσεων που θα εφαρμοστούν.
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ακόμα και σε χώρες με ιδιαίτερα αξιόπιστα συστήματα καταγραφής θανάτων, η αυτοκτονία συχνά μπορεί να καταγραφθεί λανθασμένα ως ατύχημα, ή να αποδοθεί σε άλλο αίτιο θανάτου, διότι η καταγραφή μιας αυτοκτονίας είναι μία σύνθετη διαδικασία στην οποία αναμιγνύονται πολλές διαφορετικές υπηρεσίες. Έτσι, ένας θάνατος από αυτοκτονία μπορεί να κατηγοριοποιηθεί ως «θάνατος ακαθορίστου προθέσεως (ICD-10 κωδικοί Y10-Y34), ως «ατύχημα» (κωδικοί V01-X59), «ανθρωποκτονία» (κωδικοί X85-Y09) και «άγνωστου αίτιας » (κωδικοί R95-R99) κατά τη Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας ICD-10
Η Ελλάδα στο επίπεδο καταγραφής και απόδοσης αιτίων θανάτου, κατατάσσεται από τον ΠΟΥ ως: «Χώρα με Σημαντικό επίπεδο καταγραφής με χαμηλή κάλυψη, υψηλό ποσοστό θανάτων από ακαθόριστα αίτια ή μη ύπαρξη πρόσφατων αποτελεσμάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι σχεδόν όλες οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες κατατάσσονται στην ανώτερη κατηγορία.
Επιπλέον, στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. οι στατιστικές υπηρεσίες γνωστοποιούν τους αριθμούς των θανάτων από αυτοκτονία με καθυστέρηση 2-3 ετών με αποτέλεσμα να καθίσταται αδύνατη η άμεση και στοχευμένη εφαρμογή μέτρων.
Για την πρόληψη χρειαζόμαστε σύγχρονα δεδομένα. Η σωστή ανάπτυξη συνεργασιών των ιατροδικαστικών υπηρεσιών με τους αρμόδιους φορείς μπορεί να επιφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη.
- Σύγχρονη αποτύπωση των δεικτών σε εθνικό επίπεδο και ανίχνευση των γεωγραφικών περιοχών όπου οι δείκτες θανάτων από αυτοκτονία εμφανίζουν αυξητική τάση με σκοπό την άμεση εφαρμογή προληπτικών παρεμβάσεων.
Για παράδειγμα στις περιφέρειες όπου παρατηρείται αυξητική τάση μπορούν να εφαρμοστούν μέτρα όπως:
•καμπάνιες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού για την πρόληψη της αυτοκτονίας,
•παροχή βραχέων εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την αναγνώριση τω αυτοκτονικών ασθενών για το προσωπικό της πρωτοβάθμιας περίθαλψης
•ενίσχυση των κατά τόπους υπηρεσιών ψυχικής υγείας,
•παρεμβάσεις στα τοπικά ΜΜΕ ώστε να μην προβάλλονται οι ειδήσεις αυτοκτονίας με τρόπους που μπορούν να οδηγήσουν σε μιμητικού τύπου συμπεριφορές,
•μείωση της πρόσβασης στα μέσα (πχ. πυροβόλα όπλα, μείωση της ποσότητας των δόσεων στις οποίες πωλούνται τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα όπως η παρακεταμόλη),
•παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων παραγόντων που σχετίζονται με την αυτοκτονία (κατάχρηση αλκοόλ, ενδοοικογενειακή βία κλπ.),
•δημιουργία και εκπαίδευση εθελοντικών ομάδων για την αναγνώριση ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο και την εμπιστευτική παραπομπή τους σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
•εξειδικευμένες παρεμβάσεις για άτομα που παίρνουν εξιτήριο έπειτα από νοσηλεία σε ψυχιατρικό νοσοκομείο κ.ά.
Επιπλέον, αναγνωρίζοντας ότι σε εθνικό επίπεδο οι άντρες μέσης ηλικίας αποτελούν ομάδα με αυξημένο κίνδυνο μπορούμε να σχεδιάσουμε παρεμβάσεις που να στοχεύουν ειδικά για την συγκεκριμένη ομάδα στην ενθάρρυνση για αναζήτηση βοήθειας μέσω της άρσης της ντροπής και του στίγματος. Όσο περισσότερες πληροφορίες διαθέτουμε τόσο πιο στοχευμένη, αποτελεσματική και άμεση μπορεί να είναι η πρόληψη τόσο για συγκεκριμένους πληθυσμούς που εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο ( π.χ. ΛΟΑΔ, ηλικιωμένοι κλπ.) όσο και για την αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου (π.χ. κατάχρηση του αλκοόλ, κακοποίηση, ψυχική ασθένεια κλπ.).
- Ανίχνευση αναδυόμενων συστάδων (clusters) αυτοκτονιών (μια περιοδική αύξηση των αυτοκτονιών σε μια συγκεκριμένη περιοχή) για την εφαρμογή παρεμβάσεων που θα στοχεύουν στον περιορισμό τους.
Η παράμετρος αυτή σχετίζεται επίσης με την σε τοπικό επίπεδο διερεύνηση του προφίλ των ομάδων που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο για αυτοκτονία. Το προφίλ των ομάδων αυτών διαφοροποιείται ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή.
- Διενέργεια ψυχολογικών αυτοψιών για την καλύτερη κατανόηση των αιτιών της αυτοκτονίας και την αντίστοιχη ανάπτυξη προληπτικών παρεμβάσεων
- Διευκόλυνση της πρόσβασης σε υπηρεσίες υποστήριξης για τα άτομα που έχουν χάσει κάποιον δικό τους από αυτοκτονία.
Έχει βρεθεί ένας αυτόχειρας αφήνει πίσω του τουλάχιστον 6 πενθούντες και ότι τα άτομα αυτά ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου για αυτοκτονία. Αν αναλογιστούμε ότι το 2012 έχασαν τη ζωή τους 508 άτομα αυτό αντιστοιχεί σε τουλάχιστον 3.000 επιζώντες.
Επιπρόσθετα, μια ολοκληρωμένη και σύγχρονη βάση καταγραφής θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη και τον αριθμό των αδιευκρίνιστων θανάτων καθότι ότι υπάρχουν ενδείξεις ότι περιέχουν «κρυμμένα» περιστατικά αυτοκτονιών (στην βιβλιογραφία η υπόθεση αυτή βασίζεται στο γεγονός ότι ο αριθμός των θανάτων από αυτοκτονία είναι αντιστρόφως ανάλογος του αριθμού των θανάτων από αδιευκρίνιστα αίτια). Διάφορες μελέτες αναφέρουν ότι στην επίσημη καταγραφή των αυτοκτονιών υπάρχει μια υποτίμηση της τάξης του 20% το οποίο κωδικοποιείται ως θάνατος από αδιευκρίνιστα αίτια. Επιπλέον, για την καταχώρηση όλων των απαραίτητων πληροφοριών σε μια βάση καταγραφής δεδομένων και την ανάπτυξη στοχευμένων προγραμμάτων πρόληψης μπορεί και πρέπει να αξιοποιείται μια ποικιλία πηγών πληροφόρησης όπως είναι οι ιατροδικαστικές εκθέσεις, οι συνεντεύξεις με τα μέλη της οικογένειας, οι συνεντεύξεις με τους ιατρούς που παρακολουθούσαν τον αυτόχειρα κ.ο.κ.
Η αυτοκτονία είναι μία από τις αιτίες θανάτου, όπου η βελτίωση της γνώσης των χαρακτηριστικών των αυτοχείρων και η παρακολούθηση των δεικτών σε πραγματικό χρόνο μπορεί να δώσει την δυνατότητα ανάπτυξης ειδικά προσαρμοσμένων στρατηγικών πρόληψης σε εθνικό και σε τοπικό επίπεδο. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα χρειαζόμαστε ένα αποτελεσματικό εθνικό σχέδιο δράσης το οποίο θα αξιοποιεί όλες τις ήδη υπάρχουσες δυνατότητες του συστήματος και θα ενεργοποιήσει τους θεσμούς, τους φορείς και τον κοινωνικό ιστό μέσα από μια διαδικασία που θα προσεγγίσει το πρόβλημα, εφαρμόζοντας τις διεθνείς οδηγίες και τις αποδεδειγμένες πρακτικές, προσαρμοσμένες στο δικό μας πολιτισμικό πλαίσιο, θα αποτυπώσει τις πραγματικές του διαστάσεις και θα προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για την αντιμετώπιση ενός φαινομένου το οποίο αφενός στοιχίζει ανθρώπινες ζωές αφετέρου σημαδεύει ανεξίτηλα αυτούς που μένουν πίσω.