Αυτοκτονικότητα στις ηλικίες ατόμων κάτω των 20 ετών
Η αυτοκτονία αποτελεί την 4η κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως για τις ηλικίες 15 έως 29 ετών σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για το 2019 έπειτα από τα τροχαία ατυχήματα, τη φυματίωση και την ενδοοικογενειακή βία. Για το ίδιο έτος, η αυτοκτονία ήταν η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου για τις ηλικίες 13 έως 19 στις Η.Π.Α. και η πρώτη για την ηλικία των 13 ετών.
Το τελευταίο διάστημα όλο και πληθαίνουν οι αναφορές σε δημοσιεύματα που αφορούν αυτοκτονίες αλλά και απόπειρες αυτοκτονίας ανθρώπων ηλικίας 15 με 19 ετών στην χώρα μας ενώ δεν γίνεται σχεδόν καμία αναφορά για τους αυτό-τραυματισμούς ή τις αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Επιπλέον, παρατηρείται μία αισθητή αύξηση των κλήσεων που λαμβάνει το Κέντρο Πρόληψης της Αυτοκτονίας στη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018 από νεαρές ηλικίες με αιτήματα ή αναφορές που σχετίζονται με τον αυτοκτονικό ιδεασμό ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
Η αυτοκτονία, ειδικά στις ηλικίες κάτω των 20 αποτελεί ένα σοβαρό ζήτημα δημόσιας υγείας το οποίο ακόμη δεν έχει λάβει την απαραίτητη προσοχή στη χώρα μας ιδιαίτερα εάν λάβουμε υπόψη το γεγονός, ότι ο αριθμός των ατόμων αυτών αγγίζει τα 1, 2 εκατομμύρια. Στην Ελλάδα ο δείκτης θνησιμότητας αυτοκτονίας για τις ηλικίες 15 έως 19 είναι 2,2 θάνατοι ανά 100.000 κατοίκους ενώ για τις ηλικίες 10 – 14 η αυτοκτονία ως αιτία θανάτου είναι πιο σπάνια χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι δεν καταγράφονται τέτοια περιστατικά στην Ελλάδα.
Όπως μπορεί, να παρατηρηθεί από το παρακάτω γράφημα με στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. κατά τα έτη 2011 – 2018 τα οποία επεξεργάστηκε και ανέλυσε το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, οι αυτοκτονίες των νέων ηλικίας 15 έως 19, με εξαίρεση τα έτη 2012 – 2013 και 2015 – 2016, προσεγγίζουν εκείνα που είχαν καταγραφεί μία 8ετία πριν θέτοντας προβληματισμούς σχετικά με αίτια αυτής της επανασταθεροποίησης των θανάτων σε παρόμοια υψηλά ποσοστά.
Ίδια εικόνα παρουσιάζουν τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου Πρόληψης Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ για τις αυτοκτονίες εφήβων (τα οποία δεν αποτελούν επίσημα στοιχεία) κατά τα έτη 2019 – 2021 αντανακλώντας την σοβαρότητα του ζητήματος αυτού ιδιαίτερα κατά τα έτη της εξάπλωσης της πανδημίας του κορωνοϊού στην χώρα μας.
Όσον αφορά το φύλο, τα στοιχεία δε διαφέρουν σε σχέση με τους ενήλικες. Η πλειοψηφία των αυτοχείρων ήταν αγόρια και νεαροί άντρες τόσο για την ηλικία των 10 – 14 όπως και για την ηλικία των 15 έως 19 ετών. Σε σχέση με την μέθοδο, τα γραφήματα που ακολουθούν περιλαμβάνουν τόσο τις ηλικίες των 10 – 14 όσο και τις ηλικίες 15 – 19 για λόγους στατιστικού απορρήτου. Παρατηρείται πως οι πιο συχνές μέθοδοι αυτοκτονίας των εφήβων στην Ελλάδα αποτελούν ο απαγχονισμός και ακολουθεί η πτώση και ο αυτό-πυροβολισμός για τα έτη 2011 – 2018 ενώ κατά τα τελευταία έτη φαίνεται πως η πτώση είναι πιο συχνή μέθοδος αυτοκτονίας για τους εφήβους σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών για τα οποία ωστόσο δεν υπάρχει ακόμη συνολική εικόνα καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί το έτος 2021.
Παρά τους σχετικά χαμηλούς δείκτες αυτοκτονίας των ηλικιών αυτών συγκριτικά με τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες, η αναγκαιότητα του έγκαιρου εντοπισμού των ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο είναι κρίσιμης σημασίας καθώς οι έφηβοι πραγματοποιούν πιο συχνές απόπειρες αυτοκτονίας ενώ ο αριθμός των ατόμων που αυτό-τραυματίζονται είναι πολύ μεγαλύτερος τόσο από αυτόν που πραγματοποιεί απόπειρες αυτοκτονίας όπως και από εκείνον που αυτοκτονεί. Με βάση την διεθνή βιβλιογραφία εκτιμάται ότι το 10% με 15% των εφήβων αυτό-τραυματίζεται ενώ η πλειοψηφία αυτών συνήθως δεν ζητά βοήθεια είτε λόγω άγνοιας ή υποτίμησης του ζητήματος είτε λόγω του στίγματος το οποίο παραμένει ιδιαίτερα έντονο στην χώρα μας.
Η εφηβεία αποτελεί κρίσιμη περίοδος για την συναισθηματική ανάπτυξη των νεαρών ατόμων ενώ παράλληλα συνιστά διάστημα αυξημένου κινδύνου εκδήλωσης ψυχικών διαταραχών με πιο συχνές εκείνες των διαταραχών της διάθεσης. Επιπρόσθετα, τόσο οι απόπειρες αυτοκτονίας όσο και οι επαναλαμβανόμενοι αυτό-τραυματισμοί αποτελούν τους ισχυρότερους παράγοντες αυτοκτονίας τόσο κατά την εφηβεία όσο και κατά την ενήλικη ζωή.
Δεδομένων των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων της πανδημίας στην ψυχική υγεία και του ήδη παρατηρούμενου αντίκτυπου αυτής στην αύξηση των αναφορών αυτοκτονικού ιδεασμού και αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών στους εφήβους κρίνεται αναγκαία η επαγρύπνηση και η ανάληψη πρωτοβουλιών από τα άτομα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή επαφής με τον συγκεκριμένο πληθυσμό όπως οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί αλλά και από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας με την συνεχή ενημέρωση και εκπαίδευση αλλά και την εφαρμογή ειδικών για την πρόληψη της αυτοκτονίας πρωτοκόλλων και παρεμβάσεων.
Συγγραφή κειμένου και επεξεργασία στοιχείων:
Κυριάκος Κατσαδώρος, ψυχίατρος, Επιστημονικός Διευθυντής ΚΛΙΜΑΚΑ
Δήμητρα Ζαφειροπούλου, ψυχολόγος Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ