Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΜΕΣΗ ΗΛΙΚΙΑ
Η αυτοκτονία αποτελεί μία από τις κύριες αιτίες θανάτου σε ανθρώπους μέσης ηλικίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν και βιβλιογραφικά υπάρχει διαφωνία σχετικά με τον ακριβή ορισμό, το στάδιο της μέσης ενήλικης ζωής ορίζεται από τα 40 έως την ηλικία των 59 ετών. Σύμφωνα με την διεθνή έρευνα, τα άτομα που ανήκουν στην μέση ηλικία και ιδιαίτερα οι άντρες είναι πιο πιθανό να τερματίσουν την ζωή τους σε σύγκριση με τους άντρες άλλων ηλικιακών ομάδων ενώ οι γυναίκες που βρίσκονται σε περιεμμηνοπαυσιακή (45 -55) περίοδο αντιμετωπίζουν έως και 7 φορές αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν αυτοκτονικό ιδεασμό (Joffe H. Et al., 2020)
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) τα δεδομένα της οποίας επεξεργάζεται και αναλύει το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ, αν και διαχρονικά οι υψηλότεροι δείκτες αυτοκτονίας σημειώνονται από τα άτομα ηλικίας 85 ετών και άνω, υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών σημειώνονται σχεδόν πάντα από ανθρώπους παραγωγικών ηλικιών. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τα δεδομένα που συλλέγει το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών για την τελευταία 3ετία όπου τα άτομα ηλικίας 40 έως 59 ετών καταγράφουν τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών έπειτα από την ηλικιακή ομάδα των 65+. Επιπρόσθετα, σε μελέτη του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, η οποία πρόκειται σύντομα να δημοσιευτεί, όπου συμπεριλήφθηκαν τουλάχιστον 100 ψυχολογικές αυτοψίες των τελευταίων τριών ετών σε επιζώντες αυτοκτονίας, η μέση ηλικία των αυτοχείρων ήταν τα 43 έτη.
Επιπλέον, με βάση τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου για το 2022, σε επίπεδο περιφέρειας στην Κρήτη και την Θεσσαλία οι άνθρωποι ηλικίας 55+ τείνουν να αποτελούν την πρώτη ομάδα όπου έχουν καταγραφεί οι περισσότερες αυτοκτονίες έως και σήμερα σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες, ενώ στα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα και Θεσσαλονίκη) οι περισσότερες αυτοκτονίες έως σήμερα τείνουν να καταγράφονται από υπερήλικα άτομα και έπειτα από άτομα παραγωγικών ηλικιών.
Οι άνθρωποι που ανήκουν συνήθως στο παραγωγικό πληθυσμό της χώρας αποτελούν μία ομάδα με χαρακτηριστικά που διαφέρουν σε σύγκριση με τα άτομα που ανήκουν σε άλλες ηλικιακές ομάδες (π.χ. νεαρή και ύστερη ενήλικη ζωή). H μέση ηλικία αποτελεί μια περίοδος στην ζωή των ατόμων όπου συμβαίνουν μία πληθώρα από θετικά και αρνητικά ψυχοπιεστικά γεγονότα και αλλαγές της ζωής (γάμος, γέννηση ενός παιδιού, προαγωγή, ανεργία, διαζύγιο, παρουσία ενός σοβαρού προβλήματος υγείας κ.α.) στα οποία καλούνται να ανταπεξέλθουν ή/και να προσαρμοστούν και κινητοποιούν την ευαλωτότητα τους (Qin, 2022 et al.).
Τα τελευταία δεδομένα στο πεδίο της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών υποδεικνύουν ισχυρή σύνδεση ανάμεσα στις διαταραχές της διάθεσης, με πιο συχνή την κατάθλιψη, με την αυτοκτονία στην μέση ενήλικη ζωή. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία 1 στους 6 ανθρώπους θα βιώσει ένα τουλάχιστον καταθλιπτικό επεισόδιο καθ΄ ολη την διάρκεια της ζωής του. Από την μελέτη των ψυχολογικών αυτοψιών που προαναφέρθηκε φάνηκε πως η πλειοψηφία των ατόμων άνω των 40 είτε νοσούσαν από κάποια συναισθηματική διαταραχή είτε διαπιστώθηκε στο ψυχιατρικό ιστορικό τους η ύπαρξη άτυπων συναισθηματικών επεισοδίων τα οποία δεν ανιχνεύτηκαν λόγω έλλειψης σοβαρής βαρύτητας στην λειτουργικότητα των ατόμων. Aκόμη, στην μέση ηλικία υπάρχει ακόμη εντονότερα η ανάγκη συμμόρφωσης στις κοινωνικές επιταγές και εκπλήρωσης των κοινωνικών ρόλων. Στις επαρχιακές πόλεις το τελευταίο είναι ιδιαίτερα έντονο το οποίο σε συνδυασμό με το στίγμα παρεμποδίζει τα άτομα να αναζητήσουν βοήθεια.
Η ανάγκη διερεύνησης του ζητήματος της αυτοκτονίας στην μέση ενήλικη ζωή αποτελεί κρίσιμης σημασίας. Χρειάζεται περεταίρω έρευνα προκειμένου να διασαφηνιστούν εξατομικευμένα οι παράγοντες κινδύνου που αφορούν την συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού. Επιπρόσθετα, στην μέση ηλικία οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να έχουν να έχουν απευθυνθεί ήδη μία φορά στην ζωή τους σε επαγγελματία ψυχικής υγείας ή να έχουν λάβει κάποια φαρμακευτική αγωγή, για αυτόν τον σκοπό η παροχή κατάλληλης και εξατομικευμένης φροντίδας είναι απαραίτητη για την προτροπή των ατόμων να αναζητήσουν βοήθεια και να αναγνωρίσουν πότε κινητοποιείται η ευαλωτότητά τους. Προς αυτήν την κατεύθυνση, η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας στην ορθή αναγνώριση και διαχείριση των αυτοκατστροφικών ασθενών μπορούν να συμβάλλουν καταλυτικά στην πρόληψη και αντιμετώπιση της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, βασικούς άξονες της λειτουργίας του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ.
Κατσαδώρος Κυριάκος, Ψυχίατρος και Επιστημονικός Διευθυντής της ΚΛΙΜΑΚΑ
Ζαφειροπούλου Δήμητρα – Ψυχολόγος, Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, ΚΛΙΜΑΚΑ
Πλουμή Βασιλική – Στατιστικολόγος, Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, ΚΛΙΜΑΚΑ
Eνδεικτικές Πηγές:
• American Psychiatric Association. (2020, October). What Is Depression? https://www.psychiatry.org/…/depression/what-is-depression
• Qin, P. et al. (2022). Midlife suicide: A systematic review and meta-analysis of socioeconomic, psychiatric and physical health risk factors. Journal of Psychiatric Research, 154, 233-241.
• Joffe H, de Wit A, Coborn J, Crawford S, Freeman M, Wiley A, Athappilly G, Kim S, Sullivan KA, Cohen LS, Hall JE (2020). Impact of Estradiol Variability and Progesterone on Mood in Perimenopausal Women With Depressive Symptoms. J Clin Endocrinol 105(3): 642-50.
————————————————————————–
Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας
Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, ΚΛΙΜΑΚΑ
Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018
Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας